Minder 'incidentenpolitiek' in opvang asielzoekers

Het is tijd om te stoppen met het 'harmonicamodel' in de opvang van asielzoekers, vindt burgemeester Theo Weterings van Tilburg. Daarmee doelt hij op het constant op- en afbouwen van opvanglocaties naar mate de instroom groeit of slinkt. Een meer robuuste en duurzame opvangvoorziening zou beter zijn. 

Bovendien moet het kabinet nu écht over de brug komen met structureel geld voor de opvang en begeleiding van jonge alleenstaande vluchtelingen van 18 tot 21 jaar, voegt Weterings toe. Al bijna vier jaar betalen gemeenten dat uit eigen zak.

Zorgwekkend
Burgemeester Weterings, die tevens portefeuillehouder op het thema asiel is voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), doet die uitspraken naar aanleiding van een brief waarin het kabinet gemeenten en provincies nogmaals oproept om extra opvangplekken voor asielzoekers te realiseren. De kwaliteit en kwantiteit van de opvang is zorgwekkend, schreven demissionair minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken) en staatssecretaris Broekers-Knol (Justitie en Veiligheid). Concreet zijn er vóór 1 december nog 600 extra opvangplekken nodig, en vóór 1 januari 2022 nog eens hetzelfde aantal. Daar bovenop zullen er gedurende 2022 nog 10.000 nieuwe opvangplekken moeten worden gerealiseerd.

Tijdelijk
Woensdag werd ook duidelijk dat het centrale aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel, net als vorige maand, overvol zit. Voor enkele honderden mensen is geen plek meer. Dat komt voor een deel omdat sommige opvanglocaties die de afgelopen tijd uit de grond zijn gestampt, alweer sluiten, zegt het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). Volgens staatssecretaris Broekers-Knol zijn inderdaad 80 procent van de opvangplekken die tussen 24 augustus en 1 november zijn gecreëerd slechts tijdelijk beschikbaar, soms maar enkele weken.

Structureel
'We hebben dringend behoefte aan veel meer opvangplekken op een veel structurelere basis', zegt het COA. 'We weten namelijk uit ervaring dat pieken in de instroom zich regelmatig zullen blijven voordoen.' Onlangs bracht Jantine Kriens als bestuurlijk aanjager huisvesting statushouders een advies van dezelfde strekking uit. Ze stelt dat de asielketen beter zou werken als de crisisaanpak zou plaatsmaken voor een meer structurele asielvoorziening. Dat zou ook bijdragen aan het draagvlak voor opvanglocaties onder de lokale bevolking.

Harmonicamodel
Kriens slaat de spijker op z'n kop, wat burgemeester Weterings betreft. 'Stop met het harmonicamodel’, aldus Weterings. ‘Je hebt de tijd niet om pas nieuwe plekken te gaan zoeken als de instroom al toeneemt.' Weterings onderschrijft ook dat het lastig is om draagvlak in de buurt te creëren voor noodlocaties die binnen korte tijd moeten worden opgezet. Ook hij pleit daarom voor een langeretermijn-aanpak in plaats van 'incidentenpolitiek'. Dat betekent dat er soms ruimte over zal zijn in de opvang, in periodes dat er minder mensen asiel aanvragen. Maar die plekken kunnen dan voor andere doeleinden worden gebruikt, zegt Weterings: 'We willen er naartoe dat de opvanglocaties robuust en duurzaam zijn, en ook voor andere doelgroepen kunnen worden gebruikt wanneer de asielinstroom laag is. Denk aan arbeidsmigranten, studenten en andere spoedzoekers.'

Zelfstandig
Een ander knelpunt zit Weterings ook dwars. Al sinds 2018 leggen gemeenten geld bij op de opvang en ondersteuning van de zogenaamde alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv's), gevluchte kinderen die zonder hun ouders in Nederland aankomen. Op het moment dat deze jonge asielzoekers achttien worden, zijn ze officieel meerderjarig en komen ze niet meer in aanmerking voor speciale opvang en ondersteuning. Het is echter niet realistisch om aan te nemen dat deze groep vanaf dat moment zelfstandig is, zegt Weterings. 'Je zou maar getraumatiseerd zijn, gevlucht uit je vaderland, en op je achttiende zelfstandig moeten gaan wonen en aan je lot worden overgelaten. Je moet er vanuit gaan dat deze jongeren een langere tijd nodig hebben om zelfstandig te worden.’ Weterings pleit er daarom voor om verlengde opvang de begeleiding voor amv’s tot 21 jaar structureel mogelijk te maken. Dat is bij andere jongeren in jeugdinstellingen ook al het geval.

Tien miljoen
Omdat het rijk de ondersteuning van amv's na 18 jaar niet vergoedt, kost dat de gemeenten die de opvang en begeleiding zelf verzorgen tien miljoen euro per jaar. 'Het gaat over een relatief klein bedrag', zegt Weterings. 'Maar het heeft een grote impact op de groep waar we over praten.' Zaterdag schreef de VNG in een persbericht dat het 'onbegrijpelijk, onverklaarbaar en langzamerhand niet meer draagbaar' is dat het rijk die kosten niet compenseert. Aan de hand van die oproep worden er inmiddels constructieve gesprekken gevoerd tussen gemeenten en de landelijke overheid.

Hard meewerken
Weterings: 'Je kunt zien dat gemeenten hard meewerken om de forse opgave wat betreft opvang van asielzoekers en huisvesting van alle aandachtsgroepen, waaronder statushouders, mee in te vullen. Ondanks de moeilijke situatie op de woningmarkt.' De taakstelling voor de huisvesting van statushouders voor de tweede helft van 2021 is dan ook gehaald. ‘Maar met alleen de opvang en huisvesting zijn gemeenten er nog niet. Gemeenten moeten er vervolgens voor zorgen dat al deze mensen straks kunnen gaan meedoen en dat het draagvlak in de buurten en wijken behouden blijft.’ Dan is een bedrag van tien miljoen euro per jaar voor de jonge alleenstaande asielzoekers niet te veel gevraagd, vindt Weterings.

Nieuwe locaties
Ondertussen moeten gemeenten en provincies met spoed op zoek naar nieuwe opvanglocaties voor amv’s. Volgens het kabinet zijn er in 2022 tien nieuwe locaties nodig voor in totaal vijfhonderd amv’s. En ook nu al barst de opvang uit zijn voegen, liet staatssecretaris Broekers-Knol woensdag weten in antwoorden op Kamervragen. Daarom heeft ze besloten om de alleenstaande kinderen vanaf 1 november al op de leeftijd van 17,5 in plaats van 18 jaar te laten doorstromen naar reguliere opvanglocaties voor meerderjarigen.