Stop met die verantwoordingsterreur

Na zulke gesprekken vraag ik me af of het onze cliënten, kinderen en hun ouders, wel ten goede komt dat we voortdurend bezig zijn met al die protocollen. Wordt het niet tijd dat we stoppen met die verantwoordingsterreur? 

Iedereen binnen de jeugdzorg roept: we moeten het anders doen. Maar tussen roepen en het daadwerkelijk doen, zit een disbalans. Ik vraag me af of we wel van de oude vorm en werkwijze af willen. Er komen, ook sinds de decentralisatie, nog steeds regelingen bij. Op bureaucratisch en financieel niveau merken we dat die verantwoording kostbare tijd inneemt.
 

Zo hebben we in één gemeente drie pleegkinderen. Alleen de controle van de accountant voor de zorgkosten van deze drie pleegkinderen kost al meer dan 5000 euro, nog los van de kosten die we maken om dit administratief goed te verwerken. Die controle kost tijd. Tijd die we niet gebruiken om die kinderen en hun ouders goed op weg te helpen. Dat maakt dat we nu als organisatie moeten overwegen of deze situatie nog wel financieel haalbaar is. De kosten/baten analyse gaat in dit geval dus vóór de zorg voor de kinderen.

Een ander voorbeeld is veiligheid. Zodra er een incident binnen jeugdzorg plaatsvindt, is het gevolg dat er nog meer controle wordt geëist. Controle door de Inspectie, de Raad van Toezicht, gemeenten, de Cliëntenraad, de accountant, door HKZ. We voeren controle uit op controles. Iets dat uiteraard ook in de kosten loopt. Iedereen schiet ook na een heftige gebeurtenis in dezelfde reflex. Creëren we zo geen schijnveiligheid?

Mensen uit cliëntenplatformen die ik spreek, beamen dit. Als ik met ze praat over indicatoren die voor klanttevredenheidsonderzoek zijn gebruikt, zeggen ze letterlijk: wat zegt dat nou? Niets! Het gaat er in zo’n onderzoek puur om of doelen zijn behaald. Terwijl voor ons belangrijk is: wat hebben we daadwerkelijk gehad aan een behandeling? Een extra controle of onderzoek zegt niet veel, als het niet gaat om het simpele feit of de aard van de bemoeienis in iemands leven geholpen heeft.

Dat was voor de Opvoedpoli de reden om medewerkers zelf te laten bellen met gezinnen die een traject volgden of hadden gevolgd. Daar kwamen echt tips uit en wat wel en niet werkte. Ouders spraken vooral hun waardering uit over het persoonlijk contact dat ze ervaren met medewerkers. Deze ouders zien dat een overschot aan regels niet bevorderend werkt. Een controle op wat is vastgelegd, is namelijk geen garantie voor een betekenisvolle relatie tussen medewerker en cliënt. Laat ik voorop stellen dat ik niet ben tegen een aantal vaste afspraken. Laten we de stappen die we gemaakt hebben binnen de jeugdzorg, koesteren. Maar laten we ons niet laten leiden door die regels.
  

Ik vraag me af wat er voor nodig is om een doorbraak te creëren. Om in plaats van te regeren vanuit angst, te bouwen vanuit vertrouwen. Mijn oplossing zou zijn:  laten we teruggaan naar waar het uiteindelijk om gaat. Laten we een verantwoordingssysteem opzetten, die de betekenis en het nut van de zorg aantoont.  Dan kunnen we af van de ‘afvinkverantwoordelijkheid’. Laten we samen met de cliënt en zijn omgeving op zoek gaan naar methoden en oplossingen die werken voor hen. Zo stimuleren we medewerkers,  kinderen en hun ouders om met het hele gezin en de directe omgeving de aanval te openen op het probleem. Als het gaat om een Cliëntenraad betekent dat concreet: faciliteer deze mensen. Zorg voor een secretaris. Biedt ze een tegemoetkoming aan. En laat ze te pas en te onpas meepraten over de kwaliteit van zorg en onderwijs.

Dat is volgens mij wat de decentralisatie inhoudt. Dat we zoeken naar passende vormen, in plaats van een star en stug aanbod. Geen lijstjes afvinken, maar een open contact om samen met de cliënt te komen tot een passend ondersteuningsaanbod. Dat varieert van de relatie binnen het gezin verbeteren of de opvoedvaardigheden van ouders vergroten, tot het wegwerken van schulden of het regelen van huisvesting.

En laten we dan ook accepteren dat het af en toe iets beter zou kunnen. Laten we de huidige defensieve opstelling ombuigen naar een lerende opstelling. Bevrijd de jeugdzorg uit het web en stop met het risicomijdend gedrag. Ik pleit daarom voor een nationaal debat. En ik doe een oproep aan alle professionals die met jeugdzorg te maken hebben: kom met concrete voorstellen. Zoek de oplossing bij jezelf. Pak die regie en creëer ruimte om die verandering in gang te zetten. Dwing het af. En denk na over hoe het anders en beter kan.

Hans du Prie
Meer columns van Hans du Prie vindt u hier.