Stop met afgelegen zorgcentra

Nederland vergrijst en verziekt in rap tempo: we worden ouder, zwaarder en leven minder lang in goede gezondheid. Het aantal ouderen dat niet meer zelfstandig kan wonen, stijgt tot 2040 met 66 procent. Dit betekent dat we 110.000 extra plekken nodig hebben in 2000 nieuwe woonzorgcentra, volgens een recente analyse.

Intussen pleiten kabinetsdeelnemers PVV en BBB voor de terugkeer van bejaardentehuizen. Maar meer van hetzelfde bouwen voor ouderen – afgelegen en geïsoleerde complexen met weinig voorzieningen – zou een gemiste kans zijn. Het moet anders: maak van woonzorgcentra ontmoetingsplekken voor de buurt. Zo bevorderen we beweging en sociale interactie van bewoners en dragen we bij aan de veerkracht van de wijk.

Door de vergrijzing krijgen steeds meer mensen verschillende aandoeningen tegelijk, stelt het RIVM in het sombere rapport ‘Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024’. Ook zullen zorgvragen vaker gaan over sociale problemen, zoals eenzaamheid, waar liefst 54 procent van alle 75-plussers en 63 procent van de 85-plussers al last van heeft. Het RIVM adviseert standvastig beleid om aan de groeiende zorgvraag te voldoen, waarbij ook naar gezondheidseffecten en -kansen gekeken wordt binnen beleidsterreinen als woningbouw.

Er is steeds meer bewijs dat de ligging en inrichting van zorggebouwen invloed heeft op de gezondheid van patiënten en bewoners. De visie van de WHO is dat je niet alleen moet kijken naar het voorkomen van ziekten, maar naar gezondheidsbevordering: wat brengt kwaliteit van leven? Factoren als groen, verbinding en keuzevrijheid bevorderen sneller herstel en verminderen eenzaamheid. Traditionele woonzorgcentra, afgelegen aan de stadsrand, vaak slecht bereikbaar met het OV met weinig toegang tot voorzieningen en weinig keuzevrijheid voor bewoners, weinig oog voor sociale inclusie en toegankelijkheid, vergroten het risico op inactiviteit en eenzaamheid.

Dat moet anders. Bouw nieuwe woonzorgcentra om te beginnen dichtbij groen, winkels, openbaar vervoer en ontmoetingsplekken. En laat ouderen met verschillende zorgniveaus samenwonen en voorzieningen delen met buurtbewoners. Kijk welke functies en voorzieningen er al zijn in de buurt, en vul die aan. Denk aan een zorg- of sportgelegenheid, of een wijkcafé of -restaurant waar zowel bewoners als omwonenden kunnen eten. Of een bibliotheek, zoals woonzorgcentrum ’t Nieuwe Kampje in Loenen aan de Vecht. Ouderen lezen er een krantje of drinken koffie, en kinderen uit de buurt maken er huiswerk.

Bewoners zijn dan minder eenzaam en bewegen meer. Het maakt bezoek voor vrienden en familie laagdrempeliger, en woonzorgcentra dragen bij aan de veerkracht van de wijk. Ook worden bewoners minder afhankelijk van zorgverleners: met ‘burenvragen’ zullen ze vaker richten tot sociale contacten, waardoor zorgverleners zich met zorgvragen kunnen bezighouden. Tot slot worden de gebouwen zo ook een aantrekkelijker werkplek voor zorgmedewerkers.

In een tijd van grote maatschappelijke opgaven, bezuinigingen en woningnood is deze nieuwe benadering veel gevraagd. Maar het is ook een slimme investering die zichzelf terugbetaalt. Strategisch gelegen, inclusieve gebouwen dragen bij aan het welzijn en de gezondheid van bewoners en leiden tot lagere zorgkosten.

Binnen de ruimtelijke en financiële beperkingen waar overheden mee worstelen, zijn er mogelijkheden. Gemeenten kunnen helpen door sociale en ruimtelijke plannen beter op elkaar af te stemmen en bestemmingsplannen flexibel in te zetten. Ook kunnen regels worden versoepeld, zodat innovatieve projecten sneller van de grond komen. Dit vraagt om regie vanuit het Rijk: één visie, duidelijke subsidiepotten en ruimte voor lokale experimenten. Het succes van initiatieven als studentenkamers in zorgcentra voor ouderen laat zien hoe creatief denken kan leiden tot win-win oplossingen.

De enorme vergrijzingsgolf heeft onherroepelijk grote consequenties voor de maatschappelijke en stedelijke ontwikkeling. Voorzieningen voor ouderen zullen een prominentere plek innemen. Door woonzorgcentra niet op afgelegen en geïsoleerde plekken te bouwen, maar juist een levendig onderdeel van de buurt te maken, versterken we sociale verbindingen, bevorderen we gezondheid en verrijken we het leven in de buurt.

Elke Miedema, docent-onderzoeker Bouwkunde aan de Hogeschool Inholland en voorzitter van de Task Force on Health Promoting Built Environment van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)