Steden willen wetswijzing in strijd tegen overgewicht

Steden willen meer juridische bevoegdheden krijgen om overgewicht en obesitas van hun inwoners aan te kunnen pakken. Via aanpassing van de Warenwet zouden gemeenten een overaanbod van bijvoorbeeld fastfoodzaken kunnen tegenhouden. Met een wijziging van de Omgevingswet kunnen gemeenten in bepaalde gebieden, bijvoorbeeld rondom scholen, bepalen dat er zich alleen winkels of horecagelegenheden mogen vestigen die gezond voedsel verkopen.  

Gevarieerd aanbod

Een brandbrief met die strekking hebben de wethouders gezondheid van de G4 (Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Utrecht) en Ede aan staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS) gestuurd. Ede is koploper als het gaat om het stimuleren van gezonde voeding en ontving eind 2017 een internationale prijs voor haar integrale voedselbeleid. ‘Voedselwethouder’ Leon Meijer (Integrale Voedselaanpak, ChristenUnie) maakt zich daar al jarenlang hard voor. Met de voorgestelde wetswijzingen krijgen gemeenten meer mogelijkheden om hun inwoners te behoeden voor overgewicht, of hen een handje te helpen gezonder te leven, licht Meijer toe. ‘We willen situaties voorkomen waarbij in tien leegstaande panden zich tien fastfoodketens vestigen. Er moet een gevarieerd aanbod zijn; als gemeente willen we het maximumaantal fastfoodketens kunnen beperken’, aldus Meijer. ‘Mensen zeggen wel eens: wie ben jij dat jij bepaalt wat ik kan eten. Maar zonder sturing valt er straks weinig meer te kiezen en kan geen gezonde keuze worden gemaakt.’

 

Zorgen

Naast Meijer maken ook de andere wethouders Volksgezondheid van de G4 zich grote zorgen over de groei van het aantal inwoners met overgewicht en de gezondheidsgevolgen daarvan. De vijf gemeenten willen dat Blokhuis de mogelijkheid onderzoekt tot extra juridische instrumenten voor gemeenten. Directe aanleiding tot de brandbrief is het Kamerdebat van aanstaande maandag, aldus Meijer.   

 

Extra maatregelen

Gemeenten hebben volgens de wethouders van de vijf steden hun wettelijke en financiële mogelijkheden maximaal benut om hun inwoners kansen op een gezond leven te bieden, zo schrijven zij aan Blokhuis. Er is onder meer geïnvesteerd in gezonde school- en sportkantines, gezondere voeding in ziekenhuizen en op plekken waar veel kinderen komen. Het is echter niet voldoende. ‘Extra, effectieve maatregelen zijn nodig’, stellen de vijf wethouders. ‘Uit onderzoek dat de Universiteit van Amsterdam (UvA) in opdracht van ons heeft gedaan, blijkt dat gemeenten geen juridische bevoegdheden hebben om in te grijpen in de groeiende ongezonde voedselomgeving’, aldus Meijer. Die moeten er volgens de vijf steden wel komen.

 

Lege handen

‘Het gemeentelijk instrumentarium biedt niet de mogelijkheid om het aanbod van ongezond voedsel in (delen van) een gemeente te weren uitsluitend vanwege de schadelijke effecten van consumptie van dat voedsel op de volksgezondheid’, concluderen de UvA-onderzoekers in hun rapport ‘Juridisch instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving in de stad.’ Zo biedt de Wet publieke gezondheid ‘geen expliciete grondslag voor het stellen van nadere regels door het gemeentebestuur met betrekking tot het aanbieden van ongezonde voedselwaren op bepaalde locaties in de gemeenten’. Ook met de Omgevingswet kunnen gemeenten met gezondheidsargumenten geen paal en perk stellen aan de vestiging van bijvoorbeeld fastfoodzaken.

 

Wetsaanpassing

De UvA oppert aanpassing van de Warenwet. Daarin zou kunnen worden opgenomen dat gemeenten in bepaalde gebieden de verkoop van bepaalde ongezonde producten mogen verbieden. Aan andere optie is aanpassing van de Omgevingswet, waardoor gemeenten ‘uit het oogpunt van gezondheid ongezonde voedselaanbieders op bepaalde plekken kunnen weren’, aldus de onderzoekers. De vijf wethouders willen dat Blokhuis deze opties serieus in overweging gaat nemen.

 

Corona

Het aanbod van ongezond voedsel neemt sterk toe, vooral in wijken waar veel mensen wonen met een lage economische status, schrijven de vijf wethouders in hun brandbrief. Als de groei van mensen met overgewicht de komende tijd zich in hetzelfde tempo voortzet als de afgelopen jaren, hebben over twintig jaar ruim zes op de tien volwassenen overgewicht. ‘En naast aandoeningen als diabetes en hart- en vaatziekten, zijn mensen met overgewicht extra kwetsbaar voor een ernstig verloop van corona’, waarschuwen de wethouders.

 

Ruimtelijk beleid

De vijf steden zijn al met Blokhuis in gesprek over onder meer de invoering van suikertaks en het goedkoper maken van groenten en fruit – om zo een gezonde leefstijl en gezonde voeding te bevorderen – maar ook de voedselomgeving moet worden aangepakt. Het ruimtelijk beleid dus, waarbij gemeenten meer te zeggen hebben over de vestiging van winkels en horeca die ongezonde voeding verkopen.

 

Moestuin

Ede is, zoals gezegd, een van de koplopers in Nederland als het gaat om gezonde voeding. Sinds 2014 staat integraal voedselbeleid hoog op de agenda. Diverse maatregelen hebben inmiddels zijn vruchten afgeworpen, vertelt Meijer. ‘Dat vertaalt zich nog niet direct in minder inwoners met overgewicht, dat heeft meer tijd nodig.’ Maar waar jaren geleden een handjevol basisscholen een eigen moestuin had, heeft nu zestig procent van alle basisscholen een moestuin. Ook worden ouderen in de wijken – via de thuiszorg – op het hart gedrukt goed en eiwitrijk te eten. Dit naar aanleiding van bevindingen van het ziekenhuis Gelderse Vallei, dat veel ouderen ondervoed het ziekenhuis inkwamen. Voordat iemand dan bijvoorbeeld aan zijn heup kan worden geopereerd, moet hij eerst aansterken en op een eiwitrijk dieet worden gezet. Ook het herstel duurt langer bij ouderen die ondervoed het ziekenhuis inkomen. ‘Er loopt nu een programma in de wijken waarbij ouderen voedseladvies krijgen en tips om de spieren te versterken’, aldus Meijer.

 

Duurzaam voedsel

Samen met de regio Foodvalley zijn ook regionale projecten opgezet, met bijvoorbeeld de horeca. ‘Dat was voor corona, nu ligt alles stil’, aldus Meijer. Onder de noemer ‘Restaurants van Morgen’ worden horecaondernemers geholpen met het tegengaan van voedselverspilling, gestimuleerd om minder vlees en meer groente te serveren en duurzaam voedsel in hun menu’s te verwerken, licht Meijer toe.

‘In deze coronatijd vindt iedereen het logisch om op zijn gezondheid te letten. Tachtig procent van de patiënten die met corona op de ic belanden, heeft overgewicht. Wij strijden op diverse manieren al jaren voor een gezond levensstijl’, aldus Meijer. Juridische bevoegdheden voor gemeenten kunnen een belangrijke extra zet geven.