Het roer gaat niet zomaar om

Het roer moet om. Zo heet het Binnenlands Bestuur congres van afgelopen maand. Voor het eerst weer sinds de corona live met sprekers en workshops over ellende in het Sociaal Domein. Een volle zaal met werkers aan ‘richting-ruimte-ruggensteun’. Enthousiaste sprekers gewapend met goed bedoelde oplossingen. Zegge en schrijven zit er één ervaringsdeskundige in de zaal. Pijnlijk voorbeeld van praten over in plaats van praten met.

Veel gaat over tafel. Wat niet aan de orde komt is dat de sociale ellende 40 jaar geleden begint. Voor die tijd zijn mensen ook arm. Maar de overheid zet waardigheid voorop, vertrouwt haar inwoners en daardoor kunnen mensen verder aan hun leven bouwen. Dan moet de overheid plotseling goedkoper worden. Een ander argument is er niet. Marktwerking heet dat. Beleid en budget worden voortaan gebaseerd op kille cijfers en niet langer op de echte wereld. Markt betekent klanten en dat houdt gaan voor winst en dat spoort slecht met publiek belang.

Essentiele overheidstaken gaan om investeringen en wat mensen te besteden hebben. Het blijft niet bij marktwerking. Beleid en uitvoering scheiden is simpeler. Daarmee is het eind zoek. Marktpartijen organiseren hun lobby. Door in volle breedte aan te geven wat nodig is en hoe te verwezenlijken wordt het beleidsproces uit ondernemersperspectieven gestuurd. Belangrijke groepen worden zo buitengesloten. De basis voor de huidige maatschappelijke onvrede is gelegd.

Dan volgt de ‘eerste overheid’. De gemeente is dichtbij en zit inwoners niet in de weg. Uiteraard moet dit opnieuw geld opleveren. De ondernemende overheid komt in beeld. Doordat op rijksniveau beleid wordt bepaald zonder weet van de uitvoering raken gemeenten meer en meer in de knel. Problemen worden immers niet langer door afgewogen beleid opgelost en ongelukken stapelen zich op. Gemeenten zetten batterijen communicatiemedewerkers in om boze inwoners het bos in te sturen.

Het adagium dat ‘ambtelijk meer met minder geld’ kan blijft doorzetten. Uitvoerders gaan ‘bedrijfsmatig’ aan de slag. Uitbesteden met compacte organisaties verbetert de samenwerking tussen de verschillende kokers. Gemeenten gaan regisseren. Dat is althans de gedachte. Helaas vergeten veel gemeente in bijpassende kennis en vaardigheden te investeren. Gelijkertijd verdwijnen de beste ambtenaren met hun kennis naar de markt en vullen hoogwaardige adviesbureaus. Al snel regisseert niet de overheid de advieswereld maar de advieswereld regisseert de overheid.

Dan gebeurt een ramp. Totaal onvoorbereid worden jeugdzorg, maatschappelijke ondersteuning en arbeidsparticipatie bij gemeenten ondergebracht. Charlatans duiken in de uiterst complexe wereld van participatie, zorg en ondersteuning. Massaal barsten bedrijfjes van het soort ‘Sywert van Lienden’ de grond uit. Machteloos staan gemeenten aan de kant en kijken er naar. Gepoogd wordt door intensieve controles de schade te beperken. Het leidt tot een hel voor pechvogels die er van afhankelijk zijn.

Ambtenaren zijn ingeklemd tussen voor visie doorgaande idiote niet te negeren wetsregels en mensen van vlees en bloed die op deze bureaucratische overheidsmuur bonken. Bij een straf waaiende wind in de zeilen loont het om het roer recht op koers te houden. Betekenisvol afwijken van de spreadsheet is teveel gedoe. Marktwerking, scheiden beleid van uitvoering en ondoordachte decentralisatie blijken een giftige cocktail met mensonterende gevolgen. Er is heel wat meer nodig dan over grenzen samenwerken, integraliteit, maatwerk en verbindend leiderschap. Er komen vast nog heel wat bijeenkomsten waar wordt gesproken over ‘richting-ruimte-ruggensteun’.