Gemeenten: let op uw patatzaak

Gemeenten zijn al enige jaren bezig met het versterken van de sociale basis, hoewel dat versterken wonderlijk genoeg vaak hand in hand gaat met bezuinigingen. Over de inhoud van het beleidsconcept bestaat niet altijd consensus, maar het beste is de sociale basis als een infrastructureel fundament te beschouwen.

Het vrijwilligerswerk, de mantelzorg en het maatschappelijk initiatief vallen er dan onder, maar ook alle vrij toegankelijke activiteiten en voorzieningen dichtbij huis (‘zonder indicatie’). Denk aan de school, het buurthuis, de buurt- en speeltuin, de huiskamer van de wijk, de karateschool, de huisartspost, de bankjes bij het plantsoen, de kerk en het kantoortje van de woningcorporatie.  

De sociale basis betreft onze directe leefomgeving en raakt vooral het schaalniveau van wijk, buurt en dorp. Het is bij uitstek het werkgebied van de eerstelijnsfunctionaris, zoals de huisarts, onderwijzer, wijkagent, wijkverpleegkundige, sociaal beheerder van de woningcorporatie en het wijkteamlid. Maar óók van de winkelier en de horecaman of -vrouw. Die vergeten we vaak als het over de sociale basis gaat. Een recente rapportage in De Volkskrant maakte me daarvan weer eens bewust. Daar werd het verdwijnen van snackbars in de Drentse dorpen Nieuw-Buinen en Valthermond als een sociale ramp beschreven (‘De ziel verdwijnt uit het dorp’). Snackbars functioneerden er als sociale brandpunten.  

Nu staan de snackbars al enige tijd in een weinig positief daglicht. De staatsecretaris die zich vanuit VWS sterk maakt voor het versterken van de sociale basis, zoekt ook naar wettelijke mogelijkheden om fastfoodzaken zoals fritures te weren in armere wijken (‘food deserts’) waar veel bewoners overgewicht hebben en leefstijlgerelateerde aandoeningen. Toch is het verstandig om ook oog te hebben voor de maatschappelijke functie van de snackbar. De hoogleraar filosofie van public health  Klasien Horstman, zelf opgegroeid in een friture, heeft lang geleden al gewezen op het belang van de snackbar in de sociale infrastructuur van de stad en op de verschillende varianten van deze voorziening. Snackbars hebben je in allerlei soorten en maten. Met nadruk wees ze op de ontmoetingsfunctie en het belang ervan voor het realiseren van publieke familiariteit. Via lichte contacten/korte ontmoetingen raken personen die elkaar niet kennen een beetje vertrouwder met elkaar.

Meer recent zette hoogleraar actief burgerschap Monique Kremer de persoon van Abi Patat, ofwel Selahattin Vural, in de etalage in een publicatie over alledaagse attentheid. Deze Amsterdamse snackbareigenaar in Nieuw-West is er de belichaming van. Zijn zaak is een plek voor iedereen waar hij met vriendelijke lach, grap of vraag klanten uit de anonimiteit haalt. Grote steden spelen in op een meer inclusief stadsburgerschap, maar inzetten op het bereiken van alle Amsterdammers kan dus ook op het microniveau van een snackbar lezen we in de publicatie.

Het is niet alleen belangrijk om gemeenten kritisch te volgen bij al hun mooie woorden over het versterken van de sociale basis waar het hun omgang met publiek gefinancierde voorzieningen betreft, maar ook in hun omgang met winkels en horeca die cruciale maatschappelijke functies rol vervullen.

Radboud Engbersen is als programmaleider sociale basis werkzaam bij Movisie