Zet open house niet bij het oud vuil

De inkoopmethode open house is niet de heilige graal voor het sociaal domein, maar het is onzin om haar bij het oud vuil neer te zetten. Er zitten mitsen en maren aan, maar ook veel voordelen. Bovendien kan worden bijgeschaafd, waarmee de vermeende nadelen kunnen worden ingeperkt.

Inkoop

Veel, heel veel gemeenten gebruiken open house voor de inkoop van Wmo en jeugdzorg. Uit de vorig jaar verschenen Monitor Gemeentelijke zorginkoop 2018, van het Nederlandse Jeugdinstituut (NJi) en PPRC, bleek dat bij de Wmo deze inkoopsystematiek bij 87 procent van de inkoopcontracten wordt ingezet en bij de jeugdhulp 90 procent. Niet alle gemeenten noemen het open house, en besteden de contracten vaak onnodig Europees aan. Maar in feite gaat het wel om een open house construct, stelt PPRC-onderzoeker Niels Uenk: gemeenten contracteren elke aanbieder onder dezelfde tarieven en voorwaarden als zij aan vooraf door gemeenten gestelde (kwaliteits)criteria voldoen.

Afkeer

Minister Hugo de Jonge (VWS) gruwt van open house en steekt zijn afkeer niet onder stoelen of banken. In de Kamer heeft hij zich er meerdere malen zeer kritisch over uitgelaten en in een beschouwing over inkoop in de jeugdzorg schreef hij dit voorjaar dat er veel nadelen aan kleven. Door het ‘ontzagwekkend groot aantal gecontracteerde aanbieders’ is het voor gemeenten ondoenlijk om de transformatiedelen te bereiken. Daarnaast vullen gemeenten bij open house hun rol als opdrachtgever veel te beperkt in, schreef De Jonge. De minister is voorstander van langdurige contracten met lokale en regionale aanbieders, waaraan omzetgarantie wordt geboden.

Prima systeem

‘Het is niet de heilige graal’, benadrukt Marco van der Spek-Stikkelorum, inkoopstrateeg sociaal domein en contractmanager bij de Regio Gooi en Vechtstreek. ‘Maar voor heel veel diensten van de Wmo en voor grote delen van de jeugdhulp is het een prima systeem.’ Daarmee verwoordt hij de mening van de diverse inkopers/inkoopmanagers en experts die Binnenlands Bestuur sprak. Zo is open house niet voor alle vormen van zorg en ondersteuning geschikt. ‘Op het moment dat je te maken hebt met hele zware infrastructuur zoals zeer specialistische jeugdzorg of gesloten instellingen kan de financiering versplinterd raken. Dan schiet het zijn doel weer voorbij’, aldus Tim Robbe, inkoopadviseur voor veel gemeentes en regio’s.

Tussentijdse toetreding

Keuzevrijheid voor de cliënt is een van de belangrijkste redenen waarom gemeenten of regio’s kiezen voor open house. Ook de mogelijkheid tot continue dialoog met aanbieders, zorgcontinuïteit, de mogelijkheid tot tussentijdse toetreding van aanbieders en innovatie zijn redenen om voor open house te kiezen. Maar ook het niet hoeven doorlopen van een tijdrovende aanbestedingsprocedure en de weerzin tegen het overhoophalen van de lokale infrastructuur zijn redenen om voor open house te kiezen.

Contractmanagement

En ja, er zijn heus wel minpunten, erkennen alle geïnterviewden. De hoeveelheid aanbieders, en daarmee het contractmanagement is er een van. Toch ziet lang niet iedereen dat als een probleem of heeft er een oplossing voor gevonden. ‘Het vereist wel wat van je contractmanagement, maar je kunt heel goed de teugels in handen houden. Een kleine groep aanbieders levert de meeste zorg, een grote groep niet. Het is zeker niet ondoenlijk’, vindt Peter van Deuzen van de Modulaire gemeenschappelijke regeling sociaal domein Limburg-Noord. De regio Alkmaar heeft een manager aangesteld die de contracten voor alle kleine aanbieders beheert. ‘Twee keer per jaar hebben we een bijeenkomst voor kleine aanbieders. We spreken ze ook aan als groep, we hebben niet op gezette tijden een individueel gesprek’, verduidelijkt Margriet Zondervan, manager inkoop en contractmanagement van de Netwerkorganisatie regio Alkmaar.

Loten

Om paal en perk te stellen aan de grote hoeveelheid aanbieders, kunnen de kwaliteitseisen eventueel worden opgeschroefd, oppert onderzoeker Uenk. Of er kan worden besloten dat als een aanbieder een jaar lang geen cliënt heeft, de overeenkomst wordt ontbonden. ‘Dat kun je in een open house contract regelen. Je moet het systeem doorontwikkelen.’ Een regio ging na een open house-procedure tussen aanbieders loten, weet Uenk. Die regio werd door de rechter teruggefloten. Wat precies mag en niet mag, is nog niet uitgekristalliseerd.

Omzetgaranties

Vanuit aanbieders gezien kan het ontbreken van omzetgarantie een probleem zijn, erkennen de geïnterviewden. Maar ook daar is een mouw aan te passen. Zo hanteert Holland Rijnland een systeem met maximale bestedingsruimten. ‘De aanbieder stemt in overleg met de regio zijn bedrijfsvoering hierop af. Zo wordt een redelijke garantie geboden én worden grote overschrijdingen voorkomen’, aldus Paul Grob van TWO Jeugdhulp Holland Rijnland. Volgens adviseur Robbe kan er binnen open house wel degelijk met omzetgaranties worden gewerkt. ‘Omzetgaranties, budgetplafonds, innovatie; dat kan allemaal via open house worden vormgegeven. Je moet het alleen doen. Er zijn zeker nadelen, net zoals aanbesteden nadelen heeft, maar ik denk dat de nadelen van open house makkelijker zijn op te lossen dan de nadelen van een Europese aanbesteding. Open house is het minst slechte systeem voor veel voorzieningen. Je zorgt er in ieder geval voor dat je niet je hele lokale infrastructuur overhoophaalt, wat je bij een aanbesteding wel doet.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 17 van deze week (inlog)