Schouten wil schuldhulp verbeteren

De schuldhulpverlening moet beter, vindt minister Carola Schouten (Armoedebeleid). Te weinig mensen vinden hun weg naar hulp en de trajecten duren vaak te lang. Naar aanleiding van een onderzoek naar mogelijke verbeteringen aan het stelsel, gaat ze met een aantal concrete maatregelen aan de slag.

Nieuwe taken

Dat kan betekenen dat gemeenten er nieuwe taken bij krijgen. Zo wil minister Schouten (ChristenUnie) dat gemeenten inwoners met problematische schulden gaan begeleiden bij het aanvragen en doorlopen van een wettelijk schuldsaneringstraject. Daarnaast moeten alle gemeenten aan het Kwaliteitskader schuldhulpverlening gaan voldoen. Ook gaat de minister een wetsvoorstel indienen om een verplichte reactietermijn voor schuldeisers in te voeren, hoewel die maatregel volgens de onderzoekers juridisch ingewikkeld is en bovendien niet echt noodzakelijk.

Aandacht

De verbeteringen komen voort uit een onderzoek, uitgevoerd door Regioplan, dat minister Schouten liet doen naar mogelijkheden om de schuldhulpverlening te verbeteren. De onderzoekers keken met name naar ideeën die de Tweede Kamer heeft aangedragen. 'Het is mooi dat er in de Tweede Kamer aandacht is voor het gegeven dat ons stelsel niet goed functioneert', vindt Nadja Jungmann, lector Schulden & Incasso aan de Hogeschool Utrecht en medeauteur van het onderzoek.

Draagvlak

De onderzoekers keken naar de juridische haalbaarheid van verschillende ideeën, maar betrokken ook schuldenaren, schuldeisers, schuldhulpverleners en andere professionals bij het onderzoek om te achterhalen of er draagvlak is voor de voorgestelde maatregelen. Vier maatregelen zijn volgens de onderzoekers de moeite waard om verder uit te werken.

Instroom

Twee daarvan hebben betrekking op de Wsnp, het wettelijke schuldsaneringstraject dat wordt ingezet als een minnelijke schuldregeling niet mogelijk is. 'We zien al jaren dat de instroom in de Wsnp daalt', legt Jungmann uit. Dat is zorgwekkend omdat de daling niet wordt gecompenseerd door meer hulp vanuit het minnelijke traject, en de omvang van problematische schulden in Nederland nauwelijks lijkt te dalen. ‘Per saldo komen dus steeds minder burgers in aanmerking voor een schuldenvrije toekomst’, concludeerde de Nationale ombudsman al in 2020.

Kosten

Om de instroom naar het wettelijke schuldentraject te verbeteren, wil minister Schouten dat gemeenten hun klanten in de schuldhulpverlening, waar dat nodig is, gaan begeleiden naar de Wsnp. Ook tijdens het traject zelf moet de gemeente begeleiding blijven bieden. Dat gebeurt in sommige gevallen al, maar nog niet overal. Minister Schouten wil daarom met gemeenten bespreken hoe die begeleiding standaard kan worden aangeboden. De minister zegt daarbij nog niets over de extra kosten die de nieuwe taken met zich meebrengen.

Vakmanschap

Verder wil minister Schouten dat gemeenten het Kwaliteitskader schuldhulpverlening van de NVVK, de vereniging van schuldhulpverleners, gaan hanteren. Dat betekent dat de gemeentelijke schuldhulpverlening elke drie jaar een audit krijgt van onafhankelijke certificeerders. 'Het kwaliteitskader schuldhulpverlening zorgt voor continue verbetering van de dienstverlening en het vakmanschap van de hulpverleners', verwacht de minister.

Overheidsincasso

De vierde maatregel die het Regioplan-onderzoek aanbeveelt voor uitwerking wordt niet meteen door minister Schouten onderschreven. Die heeft betrekking op de preferente positie van de overheid als schuldeiser, waardoor de overheid voorrang krijgt bij de aflossing van schulden in een schuldentraject. Afstappen van die uitzonderingspositie kan ervoor zorgen dat private schuldeisers sneller meewerken met een schuldregeling, omdat ze er meer aan overhouden. Minister Schouten verbindt nog geen concrete actie aan die aanbeveling uit het onderzoek, maar wil de maatregel wel 'betrekken bij de ambitie uit het regeerakkoord om te zorgen voor een betere, verantwoorde overheidsincasso met oog voor de menselijke maat'.

Onzichtbare mechanismen

'De maatregelen die we hebben onderzocht, zijn belangrijk', zegt Jungmann. 'Maar de vraag is: gaat dit genoeg zijn? Dat kan ik niet beantwoorden. Maar ik weet wel: dit zijn beperkte ingrepen op een stelsel waar nog best een aantal vragen liggen. Hoe komt het nou dat nog maar één op de zes mensen met problematische schulden hulp krijgt?' Daarom zou er eigenlijk meer onderzoek moeten komen naar de onderliggende oorzaken die ervoor zorgen dat mensen nog te weinig hulp krijgen bij hun schulden, vindt Jungmann. 'Zijn er onzichtbare mechanismen die een rol spelen, zoals schaamte of wantrouwen in de overheid? Het ontbreekt ons nog aan kennis daarover.'

Reactietermijn

Minister Schouten wil ook een maatregel ter hand nemen die de onderzoekers juist als weinig kansrijk bestempelen. Namelijk: een verplichte reactietermijn voor schuldeisers. Dat moet ervoor zorgen dat een enkele schuldeiser die niet reageert op een verzoek voor een schuldregeling niet het hele proces kan stilleggen. Professionals geven echter aan dat er al alternatieven zijn om weigerende schuldeisers mee te krijgen, en dat een wettelijke reactietermijn bij kleine schuldeisers niet goed zou kunnen vallen. Ook is een dergelijke maatregel juridisch complex, omdat het mogelijk inbreuk maakt op het Europese eigendomsrecht. Toch wil minister Schouten de verplichte reactietermijn gaan invoeren, en brengt ze een wetsvoorstel in consultatie om dat te doen. Overigens zette het vorige kabinet, op verzoek van de Tweede Kamer, dat proces al in gang.

Kleine ondernemers

Een laatste opvallende bevinding uit het onderzoek: de Tweede Kamer vroeg, naar aanleiding van een motie van de VVD, om te verkennen hoe kleine ondernemers beter beschermd kunnen worden tegen financiële problemen wanneer zij schuldeiser zijn en een groot deel van een vordering op een schuldenaar moeten opgeven. Maar de onderzoekers vragen zich af welk probleem daarmee zou worden bestreden. Jungmann: 'Wij hebben geen bronnen gevonden waaruit blijkt dat kleine ondernemers inderdaad in de problemen komen doordat ze meewerken aan een schuldregeling.'