Schuldhulptrajecten verkorten: werkt dat?

Het voorstel om de duur van schuldhulptrajecten in te korten van drie jaar naar anderhalf jaar zingt steeds luider rond in de landelijke en lokale politiek. Burgemeester Elly Blanksma van Helmond verwacht daarmee mensen sneller te kunnen helpen en maatschappelijke kosten te besparen. Schuldenexpert Nadja Jungmann waarschuwt dat het plan nog niet voldoende is doordacht.

Schuldenvrije toekomst
Het halveren van de duur van het wettelijke schuldhulptraject (de Wsnp) geeft mensen sneller perspectief op een schuldenvrije toekomst, schreef burgemeester Elly Blanksma van Helmond onlangs samen met Nibud-directeur Arjan Vliegenthart in het Eindhovens Dagblad. Dat zou bovendien maatschappelijke winst opleveren, 'want mensen zonder schulden zijn niet alleen gelukkiger, ze gaan minder vaak naar de dokter en zijn productiever op hun werk.'

18 maanden
Dat pleidooi komt niet uit de lucht vallen. In september vorig jaar nam de voltallige Tweede Kamer een motie aan die de regering verzocht 'om de toegang tot de Wsnp te vereenvoudigen en te verkennen hoe de duur beperkt kan worden tot bijvoorbeeld anderhalf jaar'. Ook in een aantal verkiezingsprogramma's is het idee terug te vinden. CDA en de ChristenUnie pleiten beide voor een maximale lengte van 18 maanden voor schuldhulptrajecten. Ook GroenLinks en de PvdA willen de duur verkorten, maar vermelden geen concrete periode. En D66, de partij die een grote kans maakt om mee te regeren in het nieuwe kabinet, vindt dat een schuldenregeling 'in principe 18 maanden tot maximaal 36 maanden' mag duren, 'van aanmelding bij het gemeentelijke loket tot schone lei'.

Recidive
Volgens burgemeester Blanksma kan het verkorten van het traject maatschappelijke kosten besparen. 'Mensen met geldproblemen zijn gemiddeld 13.000 euro per jaar minder productief op hun werk', aldus Blanksma. ‘Door de tijd waarin mensen in het aflossingstraject zitten te verkorten, kan er meer aandacht gegeven worden aan financiële vaardigheden die mensen daadwerkelijk vooruit helpen. Dat voorkomt recidive en levert de samenleving veel op.’

Bewijs
Nadja Jungmann, lector Schulden en Incasso bij de Hogeschool Utrecht, is nog niet overtuigd van het plan. Ze snapt het sentiment dat het te lang duurt om schuldproblemen op te lossen, maar vraagt zich af of dit de juiste oplossing is. 'Op grond waarvan constateren we dat drie jaar te lang is? Bij mijn weten hebben we geen wetenschappelijk bewijs waaruit blijkt dat als we het verkorten, dat meer mensen dan de eindstreep halen.'

Omgekeerd
Het is dus niet vanzelfsprekend dat een korter traject de schuldenproblematiek inderdaad sneller oplost. Je zou ook omgekeerd kunnen redeneren, denk Jungmann hardop. 'Je kunt ook zeggen: we maken er 4,5 jaar van maar we maken die periode makkelijker door te komen door mensen meer leefgeld te geven.'

Aanloop
Het lijkt Jungmann logischer om te kijken naar wat er vooraf gaat aan het traject, dan naar het traject zelf. 'Het probleem is dat te weinig mensen hun weg naar het stelsel vinden. Dat heeft ermee te maken dat het lang duurt voordat die drie jaar start. In mijn beleving hebben we vooral een opdracht om de aanloop naar dat traject te verkorten.'

Heldere overwegingen
'Het is niet dat ik het per se goed vind dat mensen drie jaar lang op een houtje bijten', verheldert Jungmann. 'Het is prima om die periode ter discussie te stellen. Maar dan moeten we die discussie wel eerst voeren. Laten we beginnen bij de vraag: wat is het probleem? Waarom is dit de oplossing? Ik verbaas me erover dat deze voorstellen niet wortelen in heldere overwegingen over wat we er precies mee willen bereiken.'

Inspanning
Bovendien is het belangrijk dat er bij zowel schuldenaren als schuldeisers draagvlak bestaat voor de manier waarop we schulden oplossen, zegt Jungmann. Tijdens een schuldhulptraject lost een schuldenaar een deel van de schulden af, dus een korter traject betekent dat de schuldeiser genoegen moet nemen met minder. 'Bij een schuldregeling is 80 tot 90 procent kwijtschelding niet ongebruikelijk. Als we van de schuldeisers een grote inspanning vragen, moeten we van de schuldenaars ook een grote inspanning vragen', aldus Jungmann.

Tientjes
Burgemeester Blanksma verwacht dat het verlies voor de schuldeiser wel meevalt. ‘Daar moet je je in de praktijk niet te veel van voorstellen. Heel veel mensen lossen slechts een paar tientjes per maand af en in die zin is de schade financieel voor de schuldeiser beperkt.’ Jungmann kan zich, in de lijn van Blanksma's redenering, voorstellen dat er maatschappelijk verdienmodel te bedenken is waarbij je de bespaarde kosten inzet om de schuldeisers te compenseren. Maar dan moet dat wel eerst uitgewerkt worden, vindt Jungmann. 'Waar ik me zorgen om maak is dat deze plannen om het systeem te verbeteren niet heel grondig zijn doordacht.'