Samenwerking in het sociale domein faalt als het stiekem om macht gaat

Hoe het Rijk de grote decentralisaties binnen het sociale domein ook probeert te “verkopen” aan het publiek, uiteindelijk gaat het er vooral om dat het allemaal goedkoper moet. Samenwerking tussen gemeenten lijkt daarbij een voor de hand liggende oplossing voor het bereiken van kostenefficiëntie.

De voor het sociale domein verantwoordelijke wethouders van twee gemeenten in het noordoosten van het land besluiten om mogelijke samenwerking nader te onderzoeken. (Laat ik deze gemeenten op grond van hun omvang KleinGemeente en MiddelGemeente noemen.) Beide wethouders geloven er wel in en geven hun respectievelijke ambtelijke organisaties opdracht om tot een plan te komen.

Dat blijkt in de praktijk een hardnekkige opgave. Al snel lopen de onderlinge gesprekken vast: is nou een stichting de beste oplossing, of een Gemeenschappelijke Regeling? De discussie loopt op en zet de verhoudingen op scherp. De ambtenaren van KleinGemeente vinden hun collega’s van MiddelGemeente maar arrogant. De MiddelGemeentenaren vinden hun “counterparts” maar weinig professioneel.

“Er zijn nou eenmaal cultuurverschillen tussen onze gemeenten”, laat ik mij door een van de betrokken concerndirecteuren vertellen. Zo’n opmerking is een mooie dooddoener. Er bestaat binnen Nederland natuurlijk geen cultuurverschil op een hemelsbrede afstand van 5 km. Maar wat is dan wél het probleem?

“Wat wilt u eigenlijk bereiken met de samenwerking?” vraag ik beide partijen. Waarop beiden zich vastgraven in de juridische vorm van de stichting of de Gemeenschappelijke Regeling. “Laat ik mijn vraag anders stellen: wanneer is voor u de samenwerking succesvol?” En via die vraag, en een moeizaam proces van vragen en doorvragen, komt er een interessant ander verschil naar boven.

KleinGemeente heeft vrees voor een derde gemeente, welke ik vanwege z’n omvang maar even GrootGemeente noem. GrootGemeente heeft in de loop van de tijd al meerdere kleine gemeenten “opgeslokt” en heeft veel macht in de regio. Door samenwerking met MiddelGemeente kan KleinGemeente deze grote gemeente wellicht verder buiten de deur houden.

De werkelijke drijfveren van MiddelGemeente blijken ook vooral op het terrein van die derde, grote gemeente te liggen. “Wij kunnen een net zo belangrijke regionale rol spelen als GrootGemeente. Daarom is het goed als kleinere gemeenten zich bij ons aansluiten”, luidt de redenering.

Hele andere doelen dan de kwaliteit van de zorg of efficiënte dienstverlening staan voor deze twee gemeenten centraal. Het gaat vooral om macht. De machtsdoelen van beide partijen zijn vervolgens ook nog eens verschillend, misschien wel tegenstrijdig aan elkaar, en bovendien niet naar elkaar uitgesproken. Daarmee is er geen gemeenschappelijke grondslag voor samenwerking. Het heimelijke verschil in doelen heeft een directe invloed in verschillende verwachtingen ten aanzien van de samenwerking en van elkaar.

Als men dan ook nog primair de discussie met elkaar aangaat over de juridische vorm, en niet over de inhoud, dan is het niet verwonderlijk dat samenwerking niet van de grond komt. Dat heeft niets met “cultuurverschillen” van doen. Dat heeft te maken met het nastreven van oneigenlijke en heimelijke doelen.

Mijn advies aan deze gemeenten is geweest: bepaal eerst eens wat goede en efficiënte zorg voor uw gemeente betekent. Welke doelen ten aanzien van zorgverlening wilt u bereiken? Wanneer bent u daarin als gemeente succesvol? Leg vervolgens uw doelen naast die van de andere gemeente. Welke doelen zijn voor u beiden nagenoeg gelijk?

Gemeenschappelijke doelen met de zorgdienstverlening als uitgangspunt, dát is uw startpunt anders staat u wellicht een kostbare en falende samenwerking te wachten.

Basile Lemaire is bestuurskundige, organisatieveranderaar, spreker en auteur van het boek Ballen (m/v) op het blok: succesgericht veranderen binnen overheden