Nog geen overeenstemming over verdeelmodel Wwb

Gemeenten en rijk zijn het niet eens over een nieuwe verdeelmodel dat moet bepalen hoeveel geld gemeenten volgend jaar krijgen voor het verstrekken van bijstandsuitkeringen. Dat bleek deze week tijdens het bestuurlijk overleg tussen gemeenten en staatssecretaris Jetta Klijnsma (VWS, PvdA). Na bestudering van verschillende modellen hebben gemeenten een keuze gemaakt, maar dat is een andere dan de keuze van het kabinet.

SCP-model
Staatssecretaris Klijnsma heeft bij het kiezen van een nieuw model – dat in 2015 in moet gaan - een sterke voorkeur voor het model van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). Dat model is gebaseerd op de kans dat een huishouden een beroep moet doen op de bijstand. Daarbij spelen persoonlijke factoren als opleiding een rol, maar kijkt ook naar factoren als de wijk of gemeente waarin iemand woont. Onlangs sprak de Raad voor de Financiële verhoudingen zich ook uit als groot voorstander van dit model.

Zwakkere regio's
Beide partijen hadden gehoopt eruit te komen, maar tijdens het bestuurlijk overleg bleek dat gemeenten een andere keuze maken: het zogeheten ‘APE-model met historische component’. Dat heeft als voordeel dat het beter uitpakt voor de economisch zwakkere regio’s, aldus Jan Jaap De Haan, CDA-wethouder in Leiden en lid van de commissie Werk en Inkomen van de VNG. ‘En gezien het dringend verzoek dat Klijnsma van de Tweede Kamer gekregen heeft om meer te doen voor deze zwakkere regio’s , lijkt ons dat een handreiking aan de staatssecretaris.’

Prikkelwerking

Volgens de gemeenten is het bij het model van Klijnsma lastig de kosten te beheersen. Bovendien zal het leiden tot heel grote herverdelingseffecten. Zo zou Amsterdam er 97 miljoen euro op achteruitgaan. De Haan: Dat kun je een stad niet aandoen, zelfs niet als je een overgangstermijn van twee of drie jaar inbouwt.’ Grootste nadeel van het SCP-model is de extreme prikkelwerking, vindt De Haan. ‘Daardoor wordt het systeem erg onvoorspelbaar. Het veronderstelt dat gemeenten een zeer grote invloed hebben op het aantal mensen dat een beroep doet op de bijstand.’

Crisis
Enkele jaren geleden maakten gemeenten juist afspraken met het rijk om meer prikkelwerking in te bouwen en zo beloond te kunnen worden voor een dalend aantal Wwb’ers. Maar na een jaar van dalende bijstandscijfers (en 'winst' voor veel gemeenten) sloeg de crisis toe en steeg het aantal mensen in de bijstand sterk. ‘We zijn geen tegenstander van het inbouwen van prikkels om mensen aan het werk te krijgen’, aldus De Haan. ‘Die prikkels zitten voor een deel ook in het model dat wij voorstaan. Maar door de stijgende werkloosheid en minder banen is de activeerbaarheid van het bijstandsbestand lastiger geworden. En dus zijn er beperkingen aan wat je als gemeente kunt doen.’

Onvoorspelbaar
Hij wijst ook op de grote regionale verschillen in groei en daling van het aantal mensen in de bijstand. ‘Sommige gemeenten voelden de effecten van de crisis direct en voelen ook het lichte herstel al snel. In andere gemeenten slaat de crisis pas het laatste jaar toe. Dat hangt af van de regionale economie en daar helpen prikkels dus weinig.’ Het SCP-model zou daarom, zeker in combinatie met de structurele bezuinigingen die erbij komen, voor een te grote onvoorspelbaarheid leiden, vindt hij.

Meerdere verdeelmodellen
De VNG waarschuwt vooral voor al te drastische veranderingen in de budgetten die gemeenten krijgen. De herverdeling van de bijstandsgelden is namelijk niet de enige herverdeling die op komst is. Ook de budgetten voor de Wmo, voor de Jeugdzorg worden herverdeeld. Bovendien gaat het gemeentefonds op de schop. De VNG wil de effecten van al die herverdelingen in kaart gebracht. De Haan: ‘Het kan zomaar blijken dat er een gemeente is die twee of drie keer aan het kortste eind trekt.’

Vangnet
Voor welk verdeelmodel ook gekozen wordt, de VNG pleit ervoor om een goede vangnetregeling op te zetten voor gemeenten die met zeer bijzondere omstandigheden te maken krijgen. ‘Ik noem een sigarettenfabriek in een kleine gemeente die ineens gaat sluiten’, zegt de Haan. ‘De effecten daarvan zijn met een normaal bijstandsbudget niet te regelen, dus daar is een vangnet voor nodig.’

Voor de zomer
De uiteindelijke beslissing voor het nieuwe verdeelmodel ligt bij het kabinet maar De Haan heeft er vertrouwen in dat Klijnsma niet voorbij zal gaan aan de mening en argumenten van de gemeenten. En die hebben vooral behoefte aan voorspelbaarheid en beheersbaarheid in een tijd waarin er al zoveel onduidelijk is. Het ministerie laat weten erop aan te sturen dat er voor de zomer een keuze gemaakt is voor een nieuw verdeelmodel.