Wat doen we met oma na de kerst?

Het ouderenvraagstuk klopt overal steeds luider op de deur. Renkum denkt al over de vergrijzingspiek heen te kunnen kijken. Probleem is dat de mogelijkheden om door te stromen op de woningmarkt beperkt zijn. De verhuisbereidheid van ouderen is niet heel groot.

Vrijwel elke Nederlandse gemeente hikt aan tegen demografische verschuivingen. Het uit zes dorpen bestaande Renkum (Oosterbeek, Renkum, Doorwerth, Wolfheze, Heveadorp, Heelsum) staat nog net in de toptien van meest vergrijsde gemeenten. Geen lijstje waarin bestuurders hun gemeente graag zien, maar in Renkum zijn ze het zo onderhand gewend. Het inwonertal loopt al sinds midden jaren zeventig terug. En het fenomeen ‘dubbele vergrijzing’ doet zich hier al langer gelden.

Ouderen vormen niet alleen een relatief groot deel van de samenleving, maar ook is hun gemiddelde leeftijd hoger dan in veel andere gemeenten. Inmiddels is 28,8 procent van de inwoners er 65 jaar of ouder (bron: CBS) – 20,3 procent is tussen de 65 en 80 jaar oud en 8,5 procent is de 80 al voorbij. Een ‘tijdbom’ noemde de lokale VVD-fractievoorzitter onlangs de demografische verhoudingen in regionale media. Daarbij sprak hij de vrees uit dat op termijn herindeling bij Arnhem op de loer ligt. Die risico’s ziet wethouder Daniëlle van Bentem, wethouder Wonen, Ruimte en Economie (GemeenteBelangen), ook wel. De verwachting is dat nog maar 9 tot 27 procent van de Renkumse bevolking straks bestaat uit 20- tot 64-jarigen. Die grijze druk betekent nogal wat voor de financiën en de leefbaarheid.

Gemeenten moeten in 2023 integrale woonzorgvisies hebben opgesteld. Ze moeten veldpartijen als zorgaanbieders en corporaties daarbij betrekken en bindende afspraken te maken met hen. Veel gemeenten zijn daar nog niet aan begonnen. Renkum wel, samen met een extern bureau. Daarnaast brengt de gemeente in dorpsvisies eerst de wensen in beeld, met inbreng van de inwoners.

Welk type vastgoed is gewild? Aangepaste woningen of appartementencomplexen voor senioren? Jong en oud door elkaar? Of staat het concentreren van ouderen in appartementencomplexen hoog genoteerd? ‘Op basis van zo’n dorpsvisie bepalen we wat we willen bouwen. Maar ook welke voorzieningen daaromheen moeten komen, op het gebied van mobiliteit en bereikbaarheid’, zegt Van Bentem. ‘We starten in Wolfheze. De komende jaren volgt voor elke kern een dorpsvisie.’

Doorstroming

Hoewel het een deel van de lokale politiek niet snel genoeg gaat, vertrouwt de wethouder erop dat een afgestemd woningaanbod de doorstroming op de woningmarkt op gang brengt. ‘Eén verhuizing kan vijf verhuisbewegingen tot stand brengen. Zo komt er lucht in de betaalbare sector. Die eerste beweging, dáár moeten wij in mee met ons beleid.’

De komende jaren wil Renkum maximaal 900 woningen aan de huizenvoorraad toevoegen, plus 100 tijdelijke woningen, op inbreidingslocaties. ‘Onze groene structuur willen we niet aantasten. De mogelijkheden voor toekomstbestendig bouwen op inbreidinglocaties zijn er echt nog, al is dat ingewikkelder. Mooie bos- of landbouwgronden haal je niet maar zo terug.’

Met nieuw beleid wil Renkum 75 procent in de categorie ‘betaalbaar’ realiseren, tot 355.000 euro. Daarvan moet 30 procent sociale woningbouw zijn. ‘Specifiek voor starters, die we nu vaak zien vertrekken naar omliggende gemeenten. Woningen in onze dorpen zijn voor hen onbetaalbaar. Of ze worden opgekocht door mensen uit het westen. Daarnaast zien we dat veel senioren die nu in een groot huis zitten, kleiner willen wonen. Dat aanbod moet er dan wel zijn.’

Een groot deel van de plannen bestaat op papier of verkeert in de fase van beleidsvoornemens. ‘Maar we boeken vooruitgang’, zegt Van Bentem. ‘De afgelopen maanden fiatteerde de gemeenteraad diverse projecten.’ Behalve aan nieuwbouw denkt zij aan losser omgaan met regels, bij voornemens om woningen op te splitsen of op eigen grond bij te bouwen voor mantelzorg. ‘Als je daar om vroeg als woningeigenaar, werd je dat erg moeilijk gemaakt.’ Die teugels laat Renkum nu wat vieren. ‘In de huidige omstandigheden kun je niet blijven hangen in beleid dat je altijd had. Je moet zoeken naar creatieve oplossingen.’

Renkum puzzelt op woonconcepten met een mix van oud en jong. ‘Zelf woon ik in een gemengd hofje’, vertelt de wethouder. ‘Heb je de buurvrouw al een tijdje niet gezien, dan klop je even aan. Dat werkt heel goed.’ Ook is volgens haar specifiek vraag naar geclusterde woonvormen voor senioren, waar service en zorg kunnen worden ingekocht. ‘Een grote parkflat aan de rand van Oosterbeek willen we bijvoorbeeld vervangen door vier losstaande appartementengebouwen, waarbij het aantal woningen wordt uitgebreid. Eten bestellen, kapper, fysio, activiteiten, alles is in de buurt. Daar is veel animo voor, niet alleen van eigen inwoners. Op de wachtlijst staan mensen uit het hele land.’

De mogelijkheid tot zorg inkopen bestaat straks ook in het dorp Wolfheze, waar een grote ggz-instelling het aantal bedden reduceert. ‘Wij willen samen met deze instelling twee derde van het terrein ontwikkelen. Allerlei vormen kunnen daar samenkomen: wonen in combinatie met zorg, betaalbare starterswoningen, kluswoningen, tiny houses, zorg op afstand.’

Molensteen

Plannen genoeg, maar tot nu blijkt de verhuisbereidheid van oudere inwoners nog niet heel groot. Het verbaast Gerdine Smit niet. Zij is een van de vrijwillige ouderenadviseurs in Renkum, die 75-plussers helpen met praktische vragen over wonen, zorg en welzijn, financiën. ‘Mensen zijn hier sterk gehecht aan de kernen waar ze wonen’, weet zij. Dat verbaast niet. Renkum scoort niet alleen hoog wat vergrijzing betreft, maar ook op het gebied van leefbaarheid, sociale samenhang, veiligheid en voorzieningen. ‘De mogelijkheden om door te stromen zijn echter beperkt.’

Vragen over wonen krijgt Smit wel, maar ouderen blijken zich weinig bewust van hun toekomstige kwetsbaarheid. De vragen die zij krijgt, zijn vaak deelvragen. ‘Mensen kunnen de tuin niet meer zelf onderhouden. Of ze rijden geen auto meer en informeren naar het openbaar vervoer. Ze kunnen niet uit de voeten met computers en willen weten hoe het gaat met bankzaken. Onze adviseurs kijken mee, maar het streven is dat ze hun zelfstandigheid zo veel mogelijk behouden.’

Het meest zorgen baren Smit de ouderen zonder sociaal netwerk. ‘Zij slagen er niet in om verbinding te maken met anderen. Hoe belangrijk het is om dat wél te doen, is een van mijn stokpaardjes. Alleenstaand is vaak ook écht alleenstaand. Wij leiden mensen toe naar activiteiten die ze zouden kunnen ondernemen. Sportclubs bijvoorbeeld, waar het sociale aspect steeds belangrijker wordt. Even vooraf of naderhand samen koffie drinken. Daar ontstaan dan nieuwe initiatieven uit.’

Van Bentem weigert het bovengemiddelde aantal ouderen als bestuurlijke molensteen te zien. ‘Het is ook een kans. Door wat wij in de loop der jaren hebben opgestoken, kunnen wij beter anticiperen dan overige gemeenten’, zegt ze hoopvol.

Hittestress

Meteen in het nieuwe jaar presenteert het Renkumse college de gemeenteraad een startnotitie, waarin het toekomstig ouderenbeleid wordt aangezwengeld. ‘Het is een uitnodiging aan de raad om onderwerpen aan te dragen waar wij aandacht voor moeten hebben’, zegt Felix van den Belt, beleidsambtenaar Wmo. ‘Daarna gaan we bijeenkomsten organiseren met inwoners. Het hoeft dan niet alleen over wonen te gaan. Ook bijvoorbeeld valpreventie en hittestress kunnen aan de orde komen.’ Renkum kan volgens Van den Belt al over de heuvel kijken.

De groei van het aantal senioren vlakt de komende jaren af, zo blijkt uit een regionale modellering. ‘In Arnhem zie je tot 2030 een verwachte stijging van 36 procent, tegenover 18 procent in Renkum. Ik denk doordat wij de grootste stijging al achter de rug hebben. Maar een groei van 18 procent is nog best fors.’ Precies daarom kijkt Renkum verder dan 2030, benadrukt wethouder Van Bentem. ‘We reageren niet ad hoc, maar sturen constant bij. Cijfers kunnen in korte tijd enorm veranderen.’