Dubbele decentralisatieparadox in gemeenteland

Rechtstreekse regioraadsverkiezingen, een omvattende visie op de organisatie van het binnenlands bestuur en een grotere regisserende rol van de provincie in de zoektocht naar bestuurlijke maatwerkoplossingen van gemeenten en/of regio’s. Dit zijn drie opties om de nadelen van de dubbele ‘decentralisatieparadox’ te verhelpen dan wel te verzachten.

Lokale wensen

Dat stellen onderzoekers van de Universiteit Twente in hun recent verschenen onderzoek ‘Decentralisatie, schaalvergroting en democratie’. Volgens de onderzoekers heeft de decentralisatie jeugdhulp, maatschappelijke ondersteuning en (arbeids)participatie geleid tot een dubbele ‘decentralisatieparadox’. De overdracht van taken naar gemeenten heeft schaalvergroting van het lokaal bestuur in de hand gewerkt. Door de schaalvergrotingen en door het decentralisatiebeleid zelf is de sturende en controlerende rol van de gemeenteraad verzwakt. ‘Terwijl decentralisaties juist een sterke rol van de gemeenteraad veronderstellen bij het afstemmen van gedecentraliseerde beleid op lokale wensen en omstandigheden’, stellen onderzoekers.

Kwetsbaarheid

Decentralisaties en de daarop volgende schaalvergrotingsprocessen hebben onbedoelde gevolgen gehad voor raadsleden en wethouders. Raadsleden moeten meer van hun toch al spaarzame tijd besteden aan het inhoudelijk doorgronden van de gedecentraliseerde taken. Naast de toename van de inhoudelijke complexiteit van het raadswerk, is ook de organisatorische complexiteit gegroeid. ‘Veel gedecentraliseerde taken worden immers uitgevoerd in verschillende regionale samenwerkingsverbanden waar raadsleden weinig directe invloed op hebben’, aldus de onderzoekers. Dit levert ook problemen voor wethouders op. ‘Een verzwakte raad verzwakt ook het samenspel met het college. Als wethouders er niet in slagen om raadsleden op een goede manier te betrekken bij hun bestuurlijke afwegingen, vergroot dat hun kwetsbaarheid’, aldus de onderzoekers.

Regionaal netwerk

De broodnodige ondersteuning van raadsleden en wethouders moet zoveel mogelijk op provinciaal of regionaal niveau worden geregeld, en niet via landelijke partijlijnen. ‘Ongeveer een kwart van alle raadsleden en wethouders vertegenwoordigt een lokale politieke groepering en heeft dus geen ondersteuning van bestuurdersverenigingen’, tekenen de onderzoekers aan. Bijvangst van regionale of provinciale scholingsactiviteiten voor raadsleden is het ontstaan van een regionaal netwerk van raadsleden. ‘Dit bevordert de gezamenlijke oordeelsvorming van raadsleden over regionale aangelegenheden en kan hun positie in regionale besluitvormingsprocessen daarmee versterken’, aldus de onderzoekers.

Rechtstreekse regioraadsverkiezingen

De beperkte invloed van raadsleden op regionaal georganiseerde taken kan worden ondervangen door het mogelijk maken van rechtstreekse regioraadsverkiezingen. Een andere optie is de overdracht van gemeentelijke taken aan de provincie. ‘Hiermee kan de – nu nog indirecte en gecompliceerde – controle van raadsleden plaats maken voor directe controle door regioraadsleden of door provinciale statenleden’, stellen de onderzoekers.

Verzwakte hoofdstructuur

Er moet nu echt werk worden gemaakt van een omvattende visie op de organisatie van het binnenlands bestuur, vinden de onderzoekers. De overheveling van gemeentelijke taken, bevoegdheden en budgetten naar regionale besturen verzwakt de hoofdstructuur van het binnenlands bestuur. Die omvattende visie moet geen blauwdruk worden. Binnen richtinggevende kaders moeten gemeenten en regio’s zelf oplossingen bedenken voor hun bestuurlijke problemen. ‘Hierbij kan worden gedacht aan een set van algemene ontwerpprincipes over taakverdeling en democratische verantwoording, de relaties tussen bestuurslagen en het organiseren van nabijheid.’ Die discussie moet geen exclusief feestje worden van lokale bestuurders. De belangen van onderwijsraden, zorgorganisaties, vakbonden, werkgeversverenigingen en andere belangenorganisaties moeten ook worden gehoord.

Regierol provincie

Er moet tevens worden gekeken naar de rol van de provincie ‘vanuit haar verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het lokaal bestuur’. Het gaat daarbij onder meer om een ‘grotere regisserende rol in de zoektocht naar bestuurlijke maatwerkoplossingen van gemeenten en de ondersteuning van regionale samenwerkingsverbanden’.