De tegenprestatie en de krachtcoach

De filmpjes op YouTube liegen er niet om. Google op “tegenprestatie” en de felle discussies in de spreekkamer bij de sociale dienst spatten van het scherm. Bijstandsambtenaren die zich in alle mogelijke bochten wringen om klanten te overtuigen dat zij als compensatie voor hun uitkering voortaan een tegenprestatie moeten leveren. Klanten die geïrriteerd reageren en zich onbegrepen voelen. Kijken we naar de uitkomst van de stelselwijziging die zich de afgelopen jaren heeft voltrokken? Of is het een noodzakelijk onderdeel van de cultuuromslag om de stelselwijzigingen tot een succes te maken.

Niet per direct inwisselbaar

Duidelijk is dat professionals en burgers voor een grote opgave staan. De stelselwijziging is één, de gedragsverandering die dit vraagt van zowel burger als instellingen en gemeenten is twee. Vastgeroeste normen en vaardigheden vanuit het oude stelsel zijn niet per direct inwisselbaar. Bijstandsambtenaren zijn al jaren gewend om voor hun klanten te denken en uitkeringen te verstrekken als zij daar recht op hebben. En klanten op hun beurt zien hun uitkering als een vanzelfsprekendheid waar ze zonder meer recht op hebben, zonder enige tegenprestatie.

Tegenstellingen blootgelegd

Sommige filmpjes leggen die tegenstellingen tussen oud en nieuw in de spreekkamer genadeloos bloot. Het valt op dat de professionals zeer verbaal en weinig interactief zijn. Ze vertéllen vooral over de regelgeving. Dat een (tegen)prestatie redelijk is als je geld wilt ontvangen. De stad doet immers wat voor jou, dus doe jij wat voor de stad. Dat er eerst gekeken wordt wat iemand zelf kan voordat er sprake is van ondersteuning en zorg. Daarbij verwijzend naar de wet die tegenprestaties verplicht stelt. De klant zag die veranderingen dan weer helemaal niet aankomen, zo blijkt. Dat leidt soms tot irritatie, nog verder aangewakkerd door het verbale geweld van de bijstandsambtenaar.

Maar gaat het dan koste wat kost om de acceptatie van het nieuwe stelsel, met als basis de regelgeving in plaats van de klant? Dat wilden we met de vernieuwingen toch juist veranderen?

Klant als uitgangspunt

De professional moet het geconstateerde verschil in mindset als vertrekpunt nemen in de spreekkamer. Door zich meer als gesprekspartner dan als deskundige op te stellen, door de ander te prikkelen en te stimuleren om doelen en stappen te formuleren. De klant dient als uitgangspunt. Steeds meer komt tijdens de gesprekken aan de orde wat klanten al doen, hun talenten, hartstocht, passie. Verwijs niet direct naar de nieuwe regelgeving als oorzaak van alles. Dat voorkomt weerstand, zonder dat de aanpak meteen soft of pamperend is. Het draait juist om de eigen mogelijkheden van de klant, met aandacht voor de gestelde eisen.

Tegenprestatie

In Rotterdam verzorgt Wmo Radar de plaatsing van mensen die een tegenprestatie moeten leveren. In die rol hebben de krachtcoaches samen met de activeringsconsulenten van de gemeente veel ervaringen met de ondersteuning (en toeleiding) van bijstandsgerechtigden. Rotterdam werkt in het kader van de tegenprestatie al drie jaar aan een ondernemende en vernieuwende rol van de activeringscoaches. Samen met de krachtcoaches ondersteunen zij klanten om tegenprestaties te bedenken.

Krachtcoaches

Onderzoek laat zien dat klanten heel tevreden zijn met de krachtcoaches en hen beschouwen als competente medewerkers die actief meedenken. De klanten krijgen persoonlijke aandacht, voelen zich gehoord en krijgen een maatwerktraject. Ze worden aangesproken op hun hobby’s, kwaliteiten en passie en kunnen meedraaien met klussen in de wijk. Dat voelt als een stap vooruit, waardoor ze beter in hun vel komen te zitten. Ze vinden het ook prettig om tijdens het plaatsingstraject samen met de krachtcoach een locatie te bezoeken waar zij hun tegenprestatie kunnen vervullen. De krachtcoach is spin in het web van de wijk, weet wat er speelt en kent de plekken.

Functies scheiden

Het is een belangrijk voordeel dat de krachtcoach een ander is dan de medewerker van de gemeentelijke sociale dienst. Want dát is nou eenmaal degene die de bijstandsuitkering kort en als een bedreiging overkomt. Natuurlijk, ook de krachtcoach is afhankelijk van goede resultaten en nauwe samenwerking met de gemeentelijke medewerkers en wordt daarop door de gemeente afgerekend. Toch lijkt de scheiding van functies duidelijk ten goede te komen aan de samenwerking met de klant.

Jarenlang veranderproces

Met de stelselwijziging(en) alleen zijn we er dus nog lang niet. Het blijkt lastig om als professional (gedeeltelijk) afstand te doen van jarenlang opgebouwde werkwijzen, vaardigheden en attitudes. Dit veranderproces gaat jaren duren. Waarbij we onszelf ook de vraag mogen stellen of de sociale dienst nog wel de organisatie is die haar klanten moet bewegen tot een tegenprestatie. De karikatuur van het eeuwige papierprikken behoort tot het verleden en de inzet is steeds meer gericht op samenwerking tussen gemeente en uitvoeringsorganisatie. Dat moet bewoners met een uitkering verbinden met de mogelijkheden en behoeften van het fijnmazige netwerk van de wijk. Immers, daar zijn de uitdagende tegenprestatieplekken te vinden waar betrokkenen én de wijk beter van worden.

Ben Vermolen (b.vermolen@radaradvies.nl) en Pomme Woltman (p.woltman@radaradvies.nl) zijn adviseurs bij RadarAdvies.