W&I en sociale teams: zoeken naar slimme verbinding

Movisie heeft onlangs het rapport Sociale (wijk) teams in beeld uitgebracht. Daaruit blijkt dat inmiddels 87% van de gemeenten werkt met sociale wijkteams als zichtbaar resultaat van de recente hervormingen in het sociaal domein. Die teams moeten de inzet van zwaardere zorg voorkomen en zorgen voor betere ondersteuning, integrale aanpak van de multiproblematiek en vergroting van de zelfredzaamheid.

Integraal en generalistisch

De meeste gemeenten kennen brede, integrale teams met generalistisch werkende professionals. Opvallend genoeg laat het onderzoek van Movisie een afname zien van het aantal gemeenten met sociale wijkteams waarin de W&I-taken zijn geïntegreerd. In 2014 had 55% van de sociale wijkteams een medewerker van de dienst W&I in de gelederen, terwijl dat in 2015 nog slechts 37% blijkt te zijn!

Inhaalslag noodzakelijk

De recent verschenen vierde rapportage van de Transitiecommissie Sociaal Domein (TSD: Eén sociaal domein, februari 2016) toont een vergelijkbaar beeld. W&I blijkt onvoldoende aangehaakt bij de sociale (wijk)teams. De TSD constateert dat met name de integratie van de Participatiewet als derde onderdeel van de decentralisaties achterloopt. De commissie acht een inhaalslag hier noodzakelijk.

Kennis en kunde W&I

Ook in de praktijk zien we deze ontwikkeling bevestigd. Des te opmerkelijker, omdat integraal werken juist zo belangrijk is bij de hervorming van het sociaal domein en veel sociale problematiek gerelateerd is aan werkloosheid en een gebrek aan inkomen en participatie. Zo blijkt uit de vierde rapportage van de TSD dat bij meer dan 80% van de ondersteuningsvragen van burgers schulden een rol spelen. Kortom, we moeten kennis en kunde op dit terrein absoluut zien te integreren in sociale (wijk) teams.

Verschillende werelden verbinden

Het zijn met name systeem- en cultuurverschillen die een soepele integratie van W&I-taken in de weg blijken te staan. Er bestaat nog niet zo veel gedegen onderzoek op dit gebied, maar de wereld van W&I is sterk juridisch georiënteerd en de wetgeving toont momenteel vooral centralistische tendensen. Landelijke voorschriften met handhavingsbepalingen belemmeren bijvoorbeeld lokaal maatwerk. Die systeemkenmerken komen weer terug in werkwijze en beroepsbeeld van de betrokken professionals. De maatschappelijk werkers, het best vertegenwoordigd in de sociale teams, werken vanuit een ander kader dan de klantmanagers van nu. Het is onze uitdaging om die werelden te verbinden tot een nieuwe professionaliteit in het sociaal (wijk)team.

Drie basismodellen voor verbinding

Globaal bestaan er drie basismodellen voor verbinding. Daarbinnen zijn vervolgens weer vele modaliteiten mogelijk:

• Breed
  W&I-taken horen bij het sociaal wijkteam.
• Gefaseerd/partieel
  Een deel van de W&I-taken horen bij het sociaal wijkteam, waarbij het meestal gaat om inkomensondersteuning en schulphulpverlening.
• Apart
  Het sociaal wijkteam schakelt naar behoefte W&I-kennis en -ondersteuning in.

Focus op belangrijkste taken

Het te kiezen basismodel hangt sterk af van de lokale omstandigheden en de ambitie van de gemeenten en betrokken partijen. Het rapport van Movisie laat zien dat sociale (wijk)teams vooral taken op het gebied van inkomensondersteuning, participatie/zorg en schuldhulpverlening/budgetbegeleiding moeten uitvoeren. Het is logisch dat de focus dan ook op die taken ligt, en ze voor bijvoorbeeld de re-integratie en claimbeoordeling verbinding zoeken met het Werkgeversservicepunt of de gemeentelijke dienst.

Gemeente heeft regie

Veel gemeenten zoeken samen met hun samenwerkingspartners naar een goede positionering van de W&I-taken om burgers zo goed mogelijk te ondersteunen. Inhoud en maatschappelijk rendement staan daarbij voorop, niet de structuur en de belangen van de betrokken organisaties. De gemeente heeft de regie en moet urgentie en ambitie duidelijk aangeven en zorgen voor de noodzakelijke randvoorwaarden.

Tips voor een slimmere verbinding

Hoe kunnen gemeenten tot een slimme verbinding komen?

• Deel kennis en ervaringen. Laat medewerkers bij elkaar in de keuken kijken.
• Bespreek regelmatig praktijksituaties en stel de leerpunten vast. Betrek daar ook de burgers bij.
• Start een pilot met geïntegreerd werken. Monitor en evalueer deze grondig.
• Kies op basis van de ervaringen uit de pilot(s) voor een basismodel. Onderbouw de keuze met een maatschappelijke kosten-batenanalyse en prioriteer.
• Investeer ruim in training en opleiding van de professionals.
• Werk het model uit in mandatering, werkproces en verantwoording en bevoegdheden. Geef professionals de ruimte en zorg dat zij die ruimte ook benutten.

Conclusie

De TSD maakt zich zorgen over de trage invoering van de integrale aanpak, toch de essentie van de drie decentralisaties. Voor een belangrijk deel veroorzaakt de centrale overheid die vertraging, door drie wetten los van elkaar te evalueren en aan te sturen. Ook blijft de departementale indeling de aanpak van schulden beheersen. Gemeenten kunnen pas echt goed inhoud geven aan de transformatie als ook de centrale overheid ontkokert en integraal gaat werken.

Bert Otten (b.otten@radaradvies.nl) is senior-adviseur bij RadarAdvies