Een boost voor sociaal ondernemen in Nederland

Onlangs bracht de OECD, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, een boeiend rapport uit over sociaal ondernemen in Nederland. In het rapport Boosting social entrepreneurship and social enterprise development in the Netherlands geeft de OECD-tal van aanbevelingen om de ontwikkeling van sociaal ondernemen in Nederland een flinke impuls te geven.

Net als in vele andere Europese landen groeit het sociaal ondernemen in Nederland. Naar schatting kennen we nu zo’n 5000 sociale ondernemingen in ons land. Tal van sociale ondernemers zoeken naar innovatieve oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen. De maatschappelijke missie staat voor hen voorop. Net als andere ondernemingen leveren ze producten en diensten maar winst maken is niet hun hoofddoel.

Sociaal ondernemen staat hoog op de Europese agenda. Met ondersteuning van de Europese Commissie volgt de OECD de ontwikkelingen van sociaal ondernemen in Europa intensief en adviseert zij de lidstaten hoe zij het sociaal ondernemen kunnen bevorderen.

Bevindingen van de OECD

De OECD heeft recent grondig onderzoek gedaan naar het sociaal ondernemen in Nederland. Ooit werd Nederland aangeduid als “the black hole” van Europa als het om sociaal ondernemen gaat. Die tijd hebben we definitief achter ons gelaten. De OECD stelt vast dat Nederland is uitgegroeid tot een “social impact society”, met een sterke groei van het aantal sociale ondernemingen en ondernemingen die werk maken van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

De OECD geeft echter aan dat de hoeveelheid van termen en definities die in Nederland voor sociaal ondernemen gebruikt worden een belemmering is voor verdere groei en voor gerichte beleidsmaatregelen. Opvallend is dat de definities die de Sociaal-Economische Raad en van Social Enterprise.NL gebruiken voor een sociale onderneming afwijken van de definitie van de Europese Commissie.

In aansluiting op het ontbreken van een duidelijke geformaliseerde definitie van een sociale onderneming, zien we in Nederland ook verschillende instrumenten die social impact meten waardoor er verwarring ontstaat over kosten en baten van sociaal ondernemen.

De OECD constateert verder dat in Nederland jongeren erg geïnteresseerd zijn in sociaal ondernemen en dat wij in het hoger onderwijs een rijk aanbod hebben van opleidingen en traingen.

Verder is Nederland onderscheidend op het gebied van sociaal aanbesteden. Nagenoeg alle gemeenten, provincies en het Rijk hanteren bij aanbestedingen een social return voorwaarde gericht op de participatie van mensen met een arbeidsbeperking en een afstand tot de arbeidsmarkt.

Samenvattend, er is volop dynamiek en diversiteit in Nederland op het gebied van sociaal ondernemen maar het ontbreekt aan een gemeenschappelijk kader, een helder overheidsbeleid en bijbehorende regelgeving.

Aanbevelingen

De OECD komt met tal van aanbevelingen om het sociaal ondernemen in Nederland een boost te geven. Op de korte termijn adviseert de OECD om een officiële en werkbare definitie voor sociale ondernemingen vast te stellen. Een volgende stap is dan het invoeren van een registratiesysteem voor sociale ondernemingen. In dit verband wijst de OECD op de Wet op de registratie voor sociale ondernemingen zoals die in Denemarken bestaat. Zo’n registratiesysteem zorgt voor erkenning en herkenning van sociale ondernemingen.

Tevens beveelt de OECD aan om te gaan werken met één label voor het meten van maatschappelijke impact.

Om te kunnen groeien is het van belang dat sociale ondernemingen makkelijk toegang krijgen tot de markt en kansen krijgen om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. Naast de right to challenge stelt de OECD een right to innovate en een right to co-operate voor.

Opvallend is de aanbeveling om in Nederland een Netherlands Social Entrepreneurship en Innovatie agentschap op te richten. Dit agentschap moet het sociaal ondernemen promoten, ondersteunen en de registratie van sociale ondernemingen voor zijn rekening nemen. Het agentschap zou voor de eerste jaren gefinancierd kunnen worden uit EU-middelen.

Aan de slag!

We spreken in Nederland al een tijd om een volgende stap te zetten in het ontwikkelen van sociaal ondernemen. De tijd is nu rijp voor zo’n stap naar een volwassenwording van de sector. Vorig jaar heeft Tweede Kamerlid Eppo Bruins de initiatiefnota 'Ondernemen met een maatschappelijke missie’ ingediend. In deze nota pleit Bruins voor een passende juridische positie voor sociale ondernemingen zodat zij hun maatschappelijke missie op een heldere en stevige manier kunnen vastleggen. Met deze nota en dit OECD-rapport ligt er een stevig fundament voor de regering om met gerichte beleidsmaatregelen te komen. De regering is nu aan zet!

In de tussentijd kunnen gemeenten op lokaal dan wel op regionaal niveau een boost geven aan sociaal ondernemen door te investeren in een aantrekkelijk ecosysteem voor sociale ondernemingen. De gemeente is met sociale (en reguliere) ondernemers, kennisinstellingen en financiers onlosmakelijk verbonden als het gaat om het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Een goed werkend ecosysteem is afhankelijk van samenwerking, wederzijds respect en innovatie. Van belang is dat gemeenten goed zicht hebben op het ecosysteem rondom een maatschappelijk vraagstuk en het systeem optimaal faciliteert. We zien hiervan veel mooie voorbeelden in het land. In dit verband is de regio Twente interessant. Naast een adviesloket voor sociale ondernemers en diverse leergangen organiseert de regio een social impact day en is er, met ondersteuning van RadarAdvies, een social market voor sociale inkoop opgericht (zie www.rozgroep.nl).

Juist nu veel gemeenten bezig zijn met de transformatie van het sociaal domein liggen hier prachtige kansen. Aan de slag dus!

Door Bert Otten

Bert Otten is senior adviseur bij RadarAdvies