Weerbare families sleutel voor preventie radicalisering

Wie heeft hen de afgelopen jaren niet gezien of gehoord? De moeder van Aïcha in tranen omdat zij haar dochter verloor aan IS. De moeder van Abdulrahman die haar zoon wanhopig wil terughalen uit Syrië. De vader van Reda boos op de autoriteiten omdat die in zijn ogen onvoldoende hebben gedaan om zijn zoon tegen te houden. Nu wil Reda terug naar Nederland, tot grote vreugde van zijn vader, maar ontstaat er een fel debat of dat zomaar kan. In Nederland en veel Europese buurlanden zijn er talloze tragische verhalen van families met een geradicaliseerde zoon of dochter die naar Syrië of Irak is vertrokken om zich daar bij de zogenaamde Islamitische Staat te voegen.

Extremistisch gedachtegoed

Veel verhalen passeren de revue. Soms keert een gezinslid gedesillusioneerd en getraumatiseerd terug, soms sterven ze in het gevecht en soms blijven ze daar en houden contact met de familie. In sommige gevallen zijn de families trots op hun zoon, dochter, zus of broer. In de meeste gevallen echter zijn de families radeloos en weten ze niet wat ze met de situatie aan moeten. In alle gevallen bestaat het risico dat andere familieleden worden meegezogen in het extremistische gedachtegoed.

Familie eerste vangnet

Hoewel het makkelijk lijkt families de ‘schuld’ te geven wanneer een familielid radicaliseert, is het belangrijk om families vooral als partners te zien en als eerste vangnet voor kwetsbare familieleden. Zij zijn het eerste vangnet voor kwetsbare familieleden en kunnen alle ondersteuning daarbij gebruiken. We onderscheiden grofweg drie fases waarin deze ondersteuning kan plaatsvinden. Een effectieve aanpak richt zich op alle drie de fases en verbindt deze ook met elkaar.

Fase 1: vroege preventie

De eerste fase is de vroege preventie. Gezinnen die zich in deze fase bevinden zijn van zichzelf al weerbaar tegen negatieve invloeden. Via voorlichting en kennisdeling kunnen zij ook bewustzijn ontwikkelen over de risico’s van radicalisering. Dit geldt voor verreweg de meeste families. In deze fase is informatievoorziening op scholen, in buurthuizen en via andere lokale voorzieningen van enorm belang.

Fase 2: verhoogd risico

De tweede fase is gericht op families die meer risico lopen. Dit kan bijvoorbeeld zijn omdat de familiesituatie niet stabiel is of omdat anderen in de omgeving van de familie zich verbonden hebben met extremistische groepen. Er doen zich tekenen van mogelijke radicalisering voor. Het gaat hier om een kleiner aantal gezinnen, die in vergelijking met de eerste groep meer aandacht nodig hebben. Om te voorkomen dat de situatie escaleert is deze groep zeer gebaat bij gerichte ondersteuning, training en contact met lotgenoten.

Fase 3: noodsituatie

In de derde fase is er sprake van een noodsituatie in de familie. Een of meer familieleden zijn geradicaliseerd en zijn bijvoorbeeld naar Syrië vetrokken om te vechten, hebben (in hun eigen omgeving) een gewelddadig delict gepleegd of rekruteren weer anderen. Andere familieleden belanden hierdoor vaak in een crisissituatie en zijn kwetsbaar en beïnvloedbaar. Zij hebben absoluut intensieve, op maat gemaakte ondersteuning nodig. Dat vraagt om gekwalificeerde en ervaren familieondersteuners die zowel de processen van radicalisering kennen als de processen die gepaard gaan met het verlaten van extremistische groepen en extremistisch gedachtegoed.

Familiesteunpunt

Nederland is een voorloper in Europa op het gebied van promotie en ontwikkeling van een lokale aanpak voor de preventie van radicalisering. Daarnaast hebben we hier ook als een van de eerste Europese landen een organisatie opgezet die zich specifiek richt op de ondersteuning van families: het familiesteunpunt. Dit steunpunt richt zich nu vooral op families in een noodsituatie. In de toekomst, met de verwachte groei van terugkeerders als het kalifaat valt, zal extra capaciteit voor familieondersteuning cruciaal zijn.

Extra capaciteit

Hoe creëren we die extra capaciteit? Op landelijk niveau via voortzetting en uitbreiding van de reeds ingezette trend om centraal te coördineren vanuit een landelijk familiesteunpunt. Op lokaal en gemeentelijk niveau door te voldoen aan de vraag naar professionals die kennis van, en ervaring met, familieondersteuning en radicalisering kunnen verbinden. Dit zijn veelal professionals met een achtergrond in sociaal maatschappelijk werk, psychologie, reclassering, opvoedingsondersteuning en jeugdhulp.

Lokale sociale kaart vertalen

Deze lokale familieprofessionals moeten de schakel vormen tussen initiatieven op het niveau van vroege preventie, risicofamilies en de zwaarste categorie. Daarnaast kennen zij de lokale samenstelling, gevoeligheden en historie van de straten en buurten waar deze families leven. Ze kunnen de lokale sociale kaart vertalen zodat bestaande interventies ook voor deze families van toegevoegde waarde kunnen zijn. Bovendien zijn ze gevoelig voor de verschillende culturele achtergronden die Nederland rijk is en weten ze hoe die de familiedynamiek beïnvloeden.

Meer en beter getrainde professionals

Deze oproep om de capaciteit te versterken is niet alleen in Nederland te horen. Ook andere Europese landen constateren dat er meer en beter getrainde professionals nodig zijn die familieondersteuning op lokaal niveau kunnen vormgeven en uitvoeren. De meeste families willen er alles aan doen om hun familielid uit de greep van extremisme te halen en te houden. Maar zij kunnen dat niet alleen. Voor succesvolle preventie op zowel korte als lange termijn zijn investeringen in familieondersteuning daarom absoluut noodzakelijk. Daarmee investeren we in weerbare families waar radicalisering geen vat op krijgt.

Merel Molenkamp - Senior adviseur RadarAdvies - M.molenkamp@radaradvies.nl - Radicalisation Awareness Network Centre of Excellence