Experimenten Participatiewet: vertrouwen en een positieve benadering werken

Er ging veel discussie aan vooraf. Sommige gemeenten wilden experimenteren met een basisinkomen, andere gemeenten wilden minder verplichtingen voor bijstandsgerechtigden. In de Tweede Kamer dacht niet iedereen hier hetzelfde over. Na veel debat is uiteindelijk een tijdelijke regeling ingesteld voor gemeenten die wilden experimenteren binnen de Participatiewet. Het verdient waardering dat in 2017 de gemeenten Groningen, Nijmegen, Utrecht, Tilburg, Wageningen en Deventer de handschoen op hebben opgepakt. Ze zijn met veel enthousiasme met unieke veldexperimenten gestart om te onderzoeken of een andere aanpak dan de reguliere begeleiding en regelgeving, positieve effecten heeft voor bijstandsgerechtigden.

De experimenten

Iedere deelnemende gemeente heeft zijn eigen aanpak voor zijn experiment ontwikkeld. Voorwaarde voor het experiment was dat het wetenschappelijk onderbouwd werd en antwoord gaf op de vraag wat het beste werkte om mensen aan het werk te helpen. Binnen een periode van drie jaar mochten gemeenten gedurende twee jaar afwijken van de Participatiewet. In de experimenten werd op drie manieren afgeweken van het reguliere stelsel van begeleiding en regelgeving:

• Een ontheffing van de arbeids- en re-integratieplicht;
• Een intensievere en meer op maat gesneden begeleiding en ondersteuning;
• Een ruimere bijverdienregeling voor inkomsten uit werk naast de uitkering.

Onlangs zijn de rapporten gepresenteerd van de uitgevoerde experimenten. Hoewel de verschillen tussen de resultaten van de uitgevoerde aanpakken gering zijn en er per gemeente verschillende resultaten geboekt zijn, leveren de experimenten nieuwe kennis op van wat werkt en wat niet om mensen weer aan de slag te krijgen.

Wat werkt en wat niet?

Met het voorbehoud dat het voor harde conclusies op basis van de onderzoeken nog te vroeg is en aanvullend onderzoek nodig is, kunnen we van de experimenten het volgende leren:

• De ruimere bijverdienregeling die door het experiment mogelijk werd gemaakt blijkt deelnemers zowel aan te zetten tot het vinden van werk, als ook tot het behouden van bestaande kleine dienstverbanden.
• Door individueel maatwerk wordt het vertrouwen versterkt en wordt de zelfredzaamheid verbeterd. Ook het vertrouwen in de overheid neemt hierdoor toe.
• Het volledig met rust laten van cliënten draagt niet bij aan de uitstroom naar werk. Een intensieve vorm van begeleiding met de inzet van meerdere instrumenten is voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt de enige aanpak die echt werkt.
• Door de inzet van ervaringsdeskundigen als werkcoaches sluit de begeleiding meer aan op de leefwereld van de klant en worden betere resultaten bereikt.

In algemene zin zien we dat vertrouwen en een positieve benadering van cliënten, die als een rode draad door de experimenten liep, werkt bij het vinden van werk en bij het welbevinden van cliënten.

Tips voor de praktijk

Hoewel de resultaten wellicht niet echt verrassend zijn geven ze nieuwe inzichten of een bevestiging voor de praktijk binnen veel gemeenten. Wat kunnen we toepassen uit de experimenten? Enkele tips voor de praktijk:

• Kies voor vertrouwen als uitgangspunt van dienstverlening en wees helder over wat je van elkaar verwacht.
• Investeer in een ‘voor en door-aanpak’. Uit vele experimenten op het gebied van werk en inkomen blijkt de kracht van de ervaringsdeskundige. Ook in deze experimenten bleek de meerwaarde van de ervaringsdeskundigen die ingezet werden als werkcoaches.
• De arbeidsmarkt gaat ingrijpend veranderen als gevolg van de coronacrisis. Maak tijdig een analyse van de mogelijke effecten voor het bestand en segmenteer de aanpak op basis van wat nodig is voor cliënten.
• Bijverdienen door bijvoorbeeld parttime ondernemen vergroot de kans op meer werk. De huidige Particiaptiewet maakt al verschillende programma’s op het terrein van parttime ondernemen mogelijk. Eerder onderzoek van RadarAdvies onder 36 gemeenten geeft aan dat parttime ondernemen echt loont voor de cliënt en de gemeente.

Tot slot

De onderzoeken geven veel informatie over alternatieve aanpakken voor het reguliere stelsel van de Participatiewet. Echter meer onderzoek is wenselijk. Het is belangrijk dat meer gemeenten bereid zijn om te experimenteren met aanpakken die leiden tot meer maatschappelijke rendement. De uitkomsten van experimenten geven ook aanleiding voor een herbezinning op onderdelen van de Participatiewet. Zo kan door een ruimere bijverdienregeling meer uitstroom gerealiseerd worden en zou het wenselijk zijn meer ruimte te bieden voor maatwerk. Tevens geven de experimenten concrete toepassingsmogelijkheden voor de uitvoeringspraktijk.

Het onderzoek van de gemeente Utrecht kunt u hier downloaden, voor het onderzoek van de gemeente Groningen klikt u hier.

Door: Bert Otten

06-22303790 / b.otten@radaradvies.nl