Radicale heroriëntatie: nieuwe uitgangspunten sociaal domein

Leg het eigenaarschap van sociale vraagstukken bij de bewoners en niet bij de overheid of ingehuurde professionals. Dat is de kern van de transformatie. Copernicus toonde lang geleden aan dat de aarde om de zon draait, en net zo moeten we nu ook beseffen dat alle sociale interventies en instituties om de burger draaien, en niet andersom. Sociale teams zijn slechts een instrument waarmee mensen weer eigenaar van hun eigen leven, hun eigen problemen en hun eigen kracht kunnen worden. Door die Copernicaanse wending ontdekken we in de praktijk met elkaar nieuwe, leidende principes in het sociaal domein. Die kunnen een belangrijk richtsnoer voor ons handelen zijn.

1.   Sociale vraagstukken alleen oplosbaar door mensen die zelf onderdeel zijn van vraagstuk en oplossing

Een zeer basale gedachte misschien, maar wel op de achtergrond geraakt. Het principe is dan ook minder simpel en duidelijk dan het lijkt. Sociale wijkteams gedragen zich vaak als eigenaar van de wijk met betrekking tot sociale vraagstukken en ontwikkeling van de wijkdynamiek. Ook de aansturing van het team versterkt die indruk meestal alleen maar. Terwijl bewoners juist eigenaar van het wijkteam horen te zijn. Daar moeten professionals ook op mikken.

Bewoners zijn zelf tot veel in staat

Om een zinvolle armoedeaanpak te ontwikkelen, moeten gemeenten allereerst juist aan de mensen die zelf in armoede leven vragen wat ze van hun situatie en de aanpak vinden. Geef hen ook de ruimte om dat beleid concreet vorm en inhoud te geven. Hetzelfde geldt natuurlijk voor andere thema’s, zoals gezondheid, groen, energie, duurzaamheid en zorg voor elkaar. Bewoners in wijken zijn tot veel in staat om diensten voor elkaar te ontwikkelen, als ze de ruimte en lichte ondersteuning krijgen. Met als sleutelwoorden autonomie, eigen kracht en nabijheid en op basis van de talenten van de mensen zelf.

Betrek bewoners bij sociale teams

Betrek bewoners bij de samenstelling van sociale teams en organiseer ze, samen met ondernemers, rond belangrijke sociale thema’s. Zij moeten zélf deze groepen leiden, plannen maken. Zorg ook dat er stedelijk of landelijk geld naar de wijk komt, zodat de bewoners echt iets hebben om hun tanden in te zetten en hun plannen, maar ook hun kwaliteiten verder te ontwikkelen. Dan ontwikkelt zich het principe van de buurt-BV, de stip aan de horizon zoals beschreven in de whitepaper Participatie heeft een economische machtsbasis nodig.

 

2.   Alles is er al

Er zijn al veel voorzieningen in steden en wijken, en een groot aantal mensen onderneemt van alles. In Amsterdam blijkt bijvoorbeeld meer dan de helft van de 37.000 alleenstaande mannen met een uitkering al iets te doen voor mensen in hun buurt. Het is de kunst om die dynamiek te zien en vervolgens zo’n natuurlijke beweging te versterken. De mannen blijken ook best voor vijf buurtbewoners te willen zorgen, maar dan hebben ze bijvoorbeeld wel een ov-kaart nodig om mensen te kunnen begeleiden naar ziekenhuis en polikliniek. En voorlichting om te snappen wat Alzheimer of HIV is en hoe je daarmee omgaat. Zo kent elke stad tientallen initiatieven, het is vooral cruciaal om deze projecten te verbinden en te ondersteunen.

 

3.   Balans tussen nemen en geven

Wederkerigheid is een belangrijk principe dat opgaat voor alle menselijke verhoudingen. Zodra de balans tussen geven en nemen weg is, ontstaan verstoorde verhoudingen. Dus ook in het sociaal domein, voor alle uit gemeenschapsgeld betaalde diensten die bewoners van de stad krijgen. De professional of vrijwilliger doet iets voor bewoners, maar wat doen die bewoners dan terug voor de stad op basis van hun talent? Gelukkig merken professionals in de praktijk dat mensen het heel normaal, en bevredigend, vinden om iets terug te doen voor de stad.

 

4.   Van vrijwilligheid naar medeverantwoordelijkheid

Wat we nu vragen van bewoners (en ondernemers) gaat in wezen een stap verder dan vrijwilligerswerk. We verwachten eigenlijk dat ze verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leven. Meestal willen ze dat ook zelf, overigens. Voor de ontwikkeling van eigenaarschap is het bijzonder belangrijk om per gemeente de goede partners te vinden en te verbinden, om echt iets van de grond te krijgen. Betrokken partners bereiken gezamenlijk veel meer dan afzonderlijk. De vijf O’ s spelen daarbij een cruciale rol:

-   Ondernemers

-   Onderwijs

-   Onderzoek

-   Overheid

-   Omgeving (bewoners)

Faciliteer dat proces, zonder het te willen beheersen. Zoek daarvoor de samenwerking met zorgverzekeraars, maar ook met de bakker op de hoek en met het Groencollege dat studenten en docenten inzet in de wijk.

 

5.   Zonder oordeel

Professionals in Nederland hebben nogal eens de neiging om bewoners in het ontwikkelproces te vertellen wat ze wel of niet zouden kunnen doen. Terwijl ze juist moeten aansluiten bij wat er is. Probeer samen op te trekken, om bewegingen op gang te brengen en te houden. Sommige professionals willen bijvoorbeeld niet aan de slag met bewoners en een schoonmaakbedrijf, omdat er na uiteindelijke indiensttreding onderbetaling zou dreigen. Maar geef bewoners de ruimte om dat zelf te bepalen. Verklein de handelingsruimte niet al op voorhand. Kaart belangrijke onderwerpen wel aan en blijf daarover in gesprek.

Kies voor authentieke, open en oprechte benadering

Er zijn voor een specifieke aanpak onvoldoende klanten te vinden. Terwijl het thema wel degelijk leeft op straat en onder de bewoners, aangezien er al vrijwilligers zijn die mee willen werken. Leer in dat geval die vrijwilligers om de straat op te gaan en bewoners aan te spreken. Onlangs, in het Oude Noorden in Rotterdam, gebeurde dat rondom het thema gezondheid. Vrijwel alle ondervraagden bleken wel over hun gezondheid te willen praten, zolang de benadering maar authentiek, open en oprecht was. Dat lukt niet door met een vaste vragenlijst te werken. Maar de vragen bleken vanzelf te komen toen de vrijwilligers gewoon op mensen afstapten. We moeten leren daarop te vertrouwen en het vaste stramien los te laten. Het was prachtig om te zien dat zo veel mensen open in gesprek gingen over hun gezondheid.

Bewoners eigenaar van thema’s

Om een groep tot eigenaar te maken van een voor hen belangrijk thema, moeten ze snel zelf de vergadering gaan leiden en voorbereiden, en zelf ook de anderen herinneren aan gemaakte afspraken en zo. Anders komt de rol van voorzitter en eigenaar toch weer bij de professionals te liggen, terwijl die bij de bewoners en/of ondernemers om wie het gaat moet liggen.

Community managers

Het succes van sociale teams is vooral afhankelijk van een dynamische basisinfrastructuur in de wijk. Ter versterking daarvan krijgen bewoners met een uitkering of startende ondernemers met talent voor verbinden een opleiding tot community manager. Vervolgens is het de bedoeling dat zij weer anderen gaan activeren.

Leerproces voor iedereen

Het is een leerproces voor iedereen. Dus niet alleen voor burgers, maar ook voor professionals uit de sociale wijkteams, maatschappelijke organisaties, gemeentelijke afdelingen en bestuursdiensten. We moeten allemaal nieuwe rollen, taken en mogelijkheden leren (zien), die burgers en ondernemers faciliteren en ook echt tot partners maken. Dat is niet eenvoudig, maar al doende leren we elkaar kennen en komen we verder: We bouwen de brug terwijl we er op lopen.

Meer weten?

Hebt u vragen of wilt u van gedachten wisselen over de hierboven beschreven heroriëntatie in het sociaal domein? Neem dan vrijblijvend contact op met Thomas Hofmans / t.hofmans@radaradvies.nl.