Probleemgezinnen op eigen kracht

De conferentie is nog maar net bezig als er geschreeuw uit het zaaltje komt. Even later beent een jonge Turkse man - strak in het pak - de deur uit. Het is de vader van de vier kinderen waarvoor deze Eigen Kracht-conferentie wordt gehouden. Hij moet even een luchtje scheppen om tot zichzelf te komen.

 

De spanning is te snijden in het zaaltje van een buurtcentrum in de Rotterdamse wijk Delfshaven. De ouders zijn twee jaar geleden uit elkaar gegaan en ruziën sindsdien om de toewijzing van de kinderen. Omdat de situatie uit de hand liep, zijn de kinderen onder toezicht gesteld. Ze verblijven tijdelijk in pleeggezinnen. De Eigen Kracht-conferentie is de laatste kans die de ouders krijgen om zelf met een werkbare oplossing te komen.

 

In totaal zitten er vanavond elf familieleden en vrienden in het zaaltje om samen met de gescheiden ouders een oplossing voor de situatie te vinden. Er is ook een tolk bij. De moeder spreekt slecht Nederlands. Ze komt als laatste binnen, zichtbaar nerveus. De kinderen vliegen haar om de hals. Ze hebben hun moeder al een tijdje niet gezien. Ze willen allemaal tegelijk bij haar op schoot.

 

Zelf oplossen

 

Eigen Kracht is komen overwaaien uit Nieuw-Zeeland (zie kader). ‘Wij geven mensen de verantwoordelijkheid in handen om hun problemen eerst zélf op te lossen. Dat doen ze met hulp van familie en vrienden. In eerste instantie zoeken ze de oplossing zónder professionele hulpverleners, op eigen kracht dus’, vertelt Rob van Pagée, de man die de methode in Nederland introduceerde. Hij is tevens directeur van de Eigen Kracht Centrale - het hoofdkantoor van de organisatie - in Zwolle.

 

Van Pagée: ‘Het vernieuwende aan de werkwijze van Eigen Kracht is dat de professionele hulpverlening de oplossing van de familie als uitgangspunt neemt. Alleen als de veiligheid van de betrokken kinderen in het geding is, mag de hulpverlening het plan afkeuren. Maar als die voldoende gewaarborgd is, moet de hulpverlening het plan goedkeuren en de familie helpen bij de uitvoering ervan.’ In principe kan iedereen zelf een Eigen Kracht-conferentie aanvragen bij de Eigen Kracht Centrale, maar in de praktijk is vaak een leerkracht, leerplichtambtenaar of wijkagent de stuwende kracht. Na de aanvraag krijgt het gezin een coördinator van de Eigen Kracht Centrale toegewezen.

 

Een conferentie kost het gezin niets. Eigen Kracht krijgt in veel gemeenten projectfinanciering, maar ook in toenemende mate structurele financiering. Meestal van de provincie omdat die over de jeugdzorg gaat. In Overijssel heeft het provinciale bestuur besloten dat vanaf 2010 alle families met een jeugdzorg-indicatie eerst een Eigen Kracht-conferentie krijgen aangeboden. De meeste gemeenten in die provincie hebben een intentieverklaring getekend om Eigen Kracht zoveel mogelijk in te zetten. Ook andere partijen zien wat in de methode. Zo wil woningstichting Eigen Haard huurders die structureel problemen veroorzaken, een Eigen Kracht-conferentie gaan aanbieden.

 

Landelijk kan Eigen Kracht rekenen op het enthousiasme van minister André Rouvoet (Christen Unie, Jeugd en Gezin). Tijdens de kindertop in het voorjaar van 2008 zei hij ‘gecharmeerd’ te zijn van Eigen Kracht en het initiatief breder te willen stimuleren. De minister wil dat het model wordt aangeboden in alle Centra voor Jeugd en Gezin, de ‘huiskamers’ waar iedereen met vragen over de opvoeding moet kunnen lopen voor informatie, advies en eventueel een doorverwijzing.

 

Döner kebab

 

Terug naar Rotterdam. Bureau Jeugdzorg biedt daar sinds kort gezinnen die op de wachtlijst staan, een Eigen Kracht-conferentie aan. ‘We willen voorkomen dat de problemen tijdens het wachten verergeren en bieden daarom ook andere vormen van hulpverlening aan. Eigen Kracht is een van de mogelijkheden, maar we kunnen bijvoorbeeld ook een gezinscoach inschakelen’, vertelt Huub Friele, directeur Jeugdbescherming. Overigens is de Rotterdamse wethouder Leonard Geluk (CDA, jeugd, gezin en onderwijs) een groot voorstander van de methode.

 

In het zaaltje van het wijkcentrum in het Rotterdamse Delfshaven is het inmiddels tijd om een hapje met elkaar te eten. Mehmet Yucel, de coördinator van deze conferentie, zet met smaak zijn tanden in een broodje döner kebab en neemt daarna een slok ayran, een zoutige yoghurtdrank. ‘Samen eten helpt. Ook de sfeer is belangrijk. Mensen moeten zich op hun gemak voelen. Daarom werkt het beter als we in een gezellig buurthuis zitten, dan in een formele spreekkamer van Bureau Jeugdzorg.’

 

Zeker bij allochtonen slaat Eigen Kracht opvallend goed aan. Mehmet: ‘Bij Turken en Marokkanen zijn de familiebanden vaak hecht en is er een taboe op het vragen van professionele hulp. Eigen Kracht sluit dan beter aan. Ook Antilianen weten Eigen Kracht goed te vinden, afgelopen jaar kwam ruim een kwart van alle aanmeldingen uit deze groep.’

 

Terwijl de Antilliaanse gemeenschap er bekend om staat lastig bereikbaar te zijn voor de professionele hulpverlening. ‘Maar wij komen overal zonder problemen binnen. Dat komt doordat we coördinatoren in huis hebben uit alle lagen van de bevolking en met diverse culturele achtergronden.’

 

De coördinatoren van Eigen Kracht zijn géén hulpverleners. Mehmet: ‘Als coördinator begeleid ik het proces. Juist mijn neutrale rol in het geheel maakt dat ik een intermediair kan zijn tussen de familie en de professionele hulpverleners.’ De samenwerking met de hulpverlening is pril en er is over en weer nog wat onbegrip.

 

Luchtig

 

‘Op zichzelf zijn we heel enthousiast over Eigen Kracht’, zegt Mia Lamers, gedragsdeskundige bij Bureau Jeugdzorg Rotterdam. ‘Het is een prima manier om in kaart te brengen hoeveel steun een cliënt kan krijgen van zijn eigen netwerk. Maar waar we nog wel tegenaan lopen, is dat de coördinatoren van Eigen Kracht soms nog weinig kaas hebben gegeten van de juridische kaders waarin wij met bijvoorbeeld een ondertoezichtstelling of uithuisplaatsing te maken hebben.'

 

'In dat soort gevallen zijn wij als Bureau Jeugdzorg mede verantwoordelijk voor het welzijn van de betrokken kinderen en daar wordt door medewerkers van Eigen Kracht weleens wat te luchtig over gedaan.’ Rob van Pagée merkt op zijn beurt op dat het voor veel hulpverleners wennen is om de regie uit handen te geven en de familie het plan te laten maken. ‘Het is gewoon een totaal andere benadering.’

 

Tegen mensen die twijfelen aan Eigen Kracht, zegt Van Pagée altijd dat de cirkel van mensen rond een gezin groter én hechter wordt gemaakt. ‘En dat is áltijd beter voor de veiligheid van de kinderen. In Afrika hebben ze daar een mooi gezegde over: It takes a village to raise a child.

 

Van Pagée reist de wereld over om samen met collega’s uit andere landen over de methode te praten. ‘Ik was laatst in Belgrado en toen zei iemand na afloop van een congres: ‘Oh, u bedoelt gewoon slava, dat kennen we hier al heel lang. In de flats in Belgrado zijn speciaal voor bewoners gemeenschappelijke ruimtes om met elkaar te vergaderen over problemen. En in Drenthe werd Eigen Kracht meteen vergeleken met nabuurschap. In onze geïndividualiseerde en geprofessionaliseerde maatschappij durven mensen vaak geen hulp meer te vragen. Eigen Kracht kan ze helpen het isolement te doorbreken of de schaamte te overwinnen.’

 

Handtekening

 

Het is even na half zeven ’s avonds als er na uren van vergaderen eindelijk witte rook uit het Rotterdamse zaaltje komt. De familie is er uit. Trots presenteren ze hun plan aan de gezinsvoogden van Jeugdzorg. De familie is het erover eens dat de vader in eerste instantie het beste kan zorgen voor de vier kinderen. Hij zal zijn huis daarvoor op korte termijn op orde brengen. In de tussentijd gaat de moeder een baan zoeken en ervoor zorgen dat ze een goede woning vindt voor haar kinderen. Ook gaat ze naar Nederlandse les. Maar ze mag haar kinderen in overleg met de vader altijd zien. Iedereen zet symbolisch zijn handtekening onder het plan en er is applaus.

 

De vier kinderen verblijven voorlopig nog in pleeggezinnen. Het plan dat de familie tijdens de Eigen Kracht-conferentie heeft bedacht, voldoet niet helemaal aan de wettelijke kaders van een uithuisplaatsing. De kinderrechter heeft het daarom afgekeurd. Dat betekent niet dat de conferentie helemaal voor niets is geweest. De gescheiden ouders van de vier kinderen zijn weer met elkaar in gesprek geraakt en de familie is betrokken. Samen met de coördinator van Eigen Kracht en de medewerkers van Bureau Jeugdzorg wordt nu gewerkt aan een nieuw plan dat wel aan de criteria voldoet. Het is nog steeds de bedoeling dat de kinderen naar hun ouders gaan. Tot er een goed plan is, verblijven ze in pleeggezinnen.

 

Eigen Kracht uit Nieuw-Zeeland

 

• De Eigen Kracht-conferenties vinden hun oorsprong in Nieuw-Zeeland. Daar waren in de jaren tachtig grote problemen met de Maori-jeugd. De traditionele hulpverlening kreeg geen greep op deze groep, maar met de family group conferences lukte het wél. De resultaten waren zelfs zó goed dat sinds 1989 bij wet is vastgelegd dat er altijd éérst zo’n conference moet worden aangeboden voordat de hulpverlening met een kind aan de slag gaat. Kinderen kunnen met behulp van familieleden vaker bij hun ouders blijven. Als uithuisplaatsing nodig is, wordt het kind in de meeste gevallen bij familie of vrienden ondergebracht.

   

• De eerste Eigen Kracht-conferentie in Nederland werd in 2001 gehouden. Sindsdien stijgt het aantal conferenties gestaag: van 30 in 2001 tot bijna 600 in 2008. De resultaten zijn positief, blijkt uit het onderzoek De familie aan zet dat de Vrije Universiteit in mei 2008 publiceerde. De onderzoekers constateren dat kinderen uit gezinnen met grote problemen sneller in een veilige situatie verkeren als Eigen Kracht is ingeschakeld.

   

• Het hoofdkantoor van Eigen Kracht - de Eigen Kracht Centrale - is in Zwolle gevestigd. De staf en het bestuur bestaat uit tien mensen, Rob van Pagée is de directeur. Verder bestaat de organisatie uit 15 regiomanagers, die de 350 speciaal voor Eigen Kracht opgeleide freelance coördinatoren aansturen.

   

Geen roze wolk voor Linda

 

In maart vorig jaar beviel Linda van haar tweede kindje: Chelsea. Maar op een roze wolk zat ze niet. Haar dochtertje werd direct na de bevalling door de kinderbescherming weggehaald. ‘Ik heb haar na de bevalling heel even vast kunnen houden en daarna heb ik haar een maand niet gezien en wist ik ook niet waar ze was. Het was een hel.’

 

Het ziekenhuis waar de 31-jarige Rotterdamse beviel, vertrouwde de situatie niet en meldde dat bij het Algemeen Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Linda heeft een verleden met eetstoornissen, blowen en hulpverlening vanwege een zware jeugd met incest en geweld. Door het AMK werd meteen de kinderbescherming ingeschakeld voor het pasgeboren meisje. ‘Ze vonden de situatie niet veilig genoeg voor mijn dochtertje. Vreemd was het dat mijn zoontje Chase van twee jaar wél gewoon thuis mocht blijven.’ Er volgde een heel gevecht om het meisje ook weer thuis te krijgen.

 

Linda schakelde via de GGD de Eigen Kracht Centrale in. De conferentie werd in mei vorig jaar gehouden. Er kwam een goed plan uit waarbij Linda veel hulp van familieleden kreeg toegezegd. En ze is in therapie om haar incestverleden te verwerken. Het gaat nu stukken beter met Linda. ‘Eigenlijk is Chelsea twee keer geboren: op 13 maart én op 12 juni toen ze weer thuis kwam. Dankzij Eigen Kracht is dat gelukt. Ik ben heel blij, maar dat ik mijn kindje ruim drie maanden ben kwijt geweest, kan nooit meer goed worden gemaakt.’