'Plannen voor hervorming jeugdzorg zijn ontoereikend'

De hervormingsplannen van het rijk voor de jeugdzorg zijn slecht onderbouwd, beweren Floris Lazrak, Tim Robbe en Niels Uenk in hun essay in het tijdschrift van Binnenlands Bestuur. Een samenvatting.

Visie

In hun Kamerbrief van 13 mei delen de bewindslieden Weerwind en Van Ooijen hun visie op de huidige problemen in de jeugdzorg. Ook komen ze hierin met hervormingsplannen. 

Belofte

De bewindslieden stellen dat ‘de belofte van de decentralisatie – passende hulp, dicht bij huis, gezinsbreed, efficiënter en met minder kosten – onvoldoende [is] waargemaakt.’ Ze concluderen dat inhoudelijke verbeteringen nodig zijn en dat de randvoorwaarden moeten verbeteren. 

Betaalbaar

De hervormingen die zij voorstellen, hebben tot doel ­‘verbeteren van kwaliteit en passende zorg voor kinderen en gezinnen én het op langere termijn betaalbaar houden van het stelsel’. Wij betwijfelen echter of de gepresenteerde maatregelen en beleidskeuzes de juiste oplossing vormen. Ook vinden wij de probleemanalyse in de brief te mager en ontoereikend. 

Open house

Zo wordt de conclusie getrokken dat het aantal aanbieders een probleem is omdat dit zorgt voor (te) hoge winsten en meer ingezette jeugdzorg. De vermeende oorzaak: inkopen met het inkoopinstrument open house.

Vrij spel

Tijdens het commissie­debat Jeugdbeleid over de hervormingen jeugdzorg stelde staatsecretaris Van Ooijen in zijn eerste termijn dat ‘je veel stringenter om zou moeten gaan met aanbestedingsvormen waarmee we de marktwerking eigenlijk vrij spel geven. Dan doel ik inderdaad op open house-aanbestedingen.’

Keuzevrijheid

Meer aanbieders geeft inwoners echter meer keuzevrijheid. Aangetoond is dat een goede therapeutische relatie en resultaatgerichte samenwerking tussen behandelaar en cliënt essentieel zijn voor een succesvolle behandeling. Het terugdringen van het aantal aanbieders beperkt de keuzevrijheid en zet daarmee het succes van behandeltrajecten onder druk. Meer aanbieders zou dan juist passender hulpverlening opleveren. Zeker omdat schaalvergroting het aantal hulpverleners onder druk zet.

Reikwijdte

Een van de belangrijkste hervormingsplannen is om de reikwijdte van de Jeugdwet te beperken. Samen met Jeugdzorg Nederland en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten wil VWS versneld werk maken van de wettelijke afbakening en prioritering. De in de ­Kamerbrief voorgestelde verbetering van kwaliteit en effectiviteit is een vorm van afbakenen.

Gemeenteraden

Wij denken dat het afbakenen van jeugdzorg, inclusief evidence based en practice based interventies, bijdraagt aan een duurzaam betaalbaar stelsel. Bij de toegang zal een wettelijke afbakening ervoor zorgen dat duidelijker wordt wat nu wel of geen jeugdzorg is. De afgelopen jaren hebben gemeenteraden dat nagelaten.

Commissie van Wijzen

Zo werd eind 2016 in Almere wethouder Peeters door de ­gemeenteraad teruggefloten toen hij de jeugdzorg wilde begrenzen met wachtlijsten voor niet spoedeisende jeugdzorg. Het was voor toenmalig staatssecretaris Van Rijn van VWS de aanleiding om gemeenten te wijzen op hun jeugdhulpplicht. Als gemeenten waren gaan afbakenen, had het rijk waarschijnlijk minder hoeven bijleggen van de commissie van Wijzen.

Nietsdoen

Wij pleiten voor een afbakening waarbij nietsdoen ­nadrukkelijk ook een optie is. Een goede afbakening is een soort eigen risico voor lichtere problemen. Zolang dit de kansengelijkheid niet onder druk zet, is dat wenselijk. Het is vergelijkbaar met de omvang van het basispakket in de Zorgverzekeringswet.

Levensdomeinen

De afbakening moet nadrukkelijk ook gaan over de inzet van hulp- en ondersteuning bij problemen die samenhangen met andere levensdomeinen. Ambulante jeugdzorg inzetten als een gezin is gehuisvest op 50 vierkante meter met geluidsoverlast, leidt waarschijnlijk niet tot doeltreffende zorg.

Bestaanszekerheid

Kenneth Arrow stelde in The American ­Economic Review dat gezondheid vele verklarende factoren kent, zoals bestaanszekerheid, goed eten, een dak boven je hoofd, goed onderwijs, gezonde woon- en leef­omgeving et cetera. Het illustreert dat ook een crisis in andere levensdomeinen druk oplevert voor de jeugdzorg.

Ontoereikend

De door Van Ooijen en Weerwind voorgestelde hervormingen zijn ontoereikend, net als de voorgestelde visie en de probleemanalyse. Het geheel biedt onvoldoende aanknopingspunten om het stelsel zorginhoudelijk en organisatorisch te verbeteren en duurzaam houdbaar te maken. Dat vraagt om meer informatie.

Gouden wc

Alleen dan zijn overheden in staat om een goede marktmeester te zijn en doelmatiger om te gaan met zorgmiddelen. Een jeugdzorgaanbieder met een hoog verzuim en uitstroom, een gouden wc voor de raad van bestuur of winsten die ver boven de marginale kostprijs liggen, hebben de tucht van de markt nodig én een overheid die alle kennis in huis heeft om de regie te voeren om doeltreffende regulering vorm te geven.

Vlag andersom

Gemeenten moeten daarvoor zelf hard aan de slag. Laten ze dat na, dan hangen ze feitelijk de vlag andersom en blijven we van crisis naar crisis hollen. Inwoners die hulp nodig hebben, zijn dan de dupe. De jeugdzorg is een stelsel met tekorten. Hervorm daarom met inzicht.

Lees het hele essay in nummer 2022-15 van Binnenlands Bestuur.