‘Ouderen zijn juist de oplossing’

Fred Gillissen was al 6 jaar met pensioen, toen D66 en de Ouderenpartij in Heerlen hem vorig jaar vroegen om wethouder te worden. Wethouder van sportzaken, dienstverlening én ouderenbeleid. Eén op de drie inwoners van Heerlen is 55 jaar of ouder: 29.500 op een totaal van 89 duizend. Dat zijn er zo veel dat niet één maar twee van de vijf wethouders zich met ouderen bezighouden. De kwetsbare senioren, ruwweg de 75-plussers, vallen onder Peter van Zutphen (SP), wethouder van welzijn en zorg. Gillissen (partijloos) heeft de vitale senioren onder zijn hoede: mensen die nog veel kunnen betekenen voor de Limburgse gemeenschap, mits daarvoor de juiste condities worden geschapen. Beter toegankelijk openbaar vervoer bijvoorbeeld. Gillissen zorgde er voor dat de perrons van de bushaltes in Heerlen werden verhoogd, waardoor ouderen gemakkelijker kunnen instappen. Een andere recente beleidsdaad was de subsidie (maximaal 400 euro) die 60-plussers krijgen voor de aanschaf van een elektrische fiets. De fiets moet hen verleiden in de heuvelachtige omgeving van Heerlen in beweging te blijven.

Gillissen, vóór zijn pensionering directeur van het Limburgse consultatiebureau voor alcohol en drugs en in een grijzer verleden profvoetballer bij RBC Roosendaal en Roda JC, betaalt de subsidie uit een duurzaamheidsbijdrage van de provincie. Hoe meer mensen fietsen, des te beter dat is voor het milieu, dus dat geld wordt niet verkeerd besteed, aldus de wethouder. ‘Bij elk voorstel dat in het college ter tafel komt, controleer ik in hoeverre ook aan ouderen is gedacht. In een notitie over integrale veiligheid werden ouderen bijvoorbeeld niet genoemd, terwijl iedereen weet dat er wijken zijn waar zij ’s avonds niet naar buiten durven. Die notitie wordt nu aangepast.’

In de retailvisie van Parkstad Limburg was evenmin aandacht voor ouderen. Onbegrijpelijk, zegt Gillissen, omdat de babyboomers die nu AOW-gerechtigd zijn, weleens de geschiedenis kunnen ingaan als de welvarendste generatie ooit. ‘Helemaal aan het slot van de retailvisie worden ouderen vermeld: als kwetsbare, zorgbehoevende groep’, zegt de wethouder smalend.

‘Vergrijzing is een woord als een rattenplaag’, sprak cabaretier Seth Gaaikema, zelf een krasse knar, enige tijd geleden op een bijeenkomst van Senior.nu! Dit platform is een initiatief van koepelorganisaties op het gebied van zorg en wonen dat de samenleving, inclusief politiek en overheid, bewust wil maken van de meerwaarde van de senioren.

Bij de coalitievorming na de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar riep Senior.nu! de politieke partijen op ‘rekening te houden met de grote groep senioren en voorwaarden te scheppen om hen hun waardevolle bijdrage aan de samenleving te kunnen laten leveren.’

Dovemansoren

Een oproep aan dovemansoren, meent Clemens van Engelen, adviseur bij het Utrechtse bureau Stade Advies dat zich richt op kwaliteit van samenleven. ‘Nederland vergrijst, maar toch hebben zeer weinig gemeenten nog een nota ouderenbeleid. Door de bezuinigingen is het ouderenbeleid uit beeld geraakt. Dat is jammer, want faciliteer je de vitale ouderen, dan maak je hen niet alleen nuttig, ze blijven ook langer gezond. Je beperkt de zorgkosten.’

‘Het roer moet om’, vindt ook Gijp van Soest, voorzitter van CSO, de koepel van ouderenorganisaties. In 2020 zal Nederland ruim 4 miljoen mensen tellen van 55 tot 75 jaar en bijna 1,5 miljoen ouder dan 75 jaar. ‘Dat vraagt een gericht ouderenbeleid van de overheid. Politici en beleidsmakers hebben veel te weinig oog voor de specifieke betekenis van ouderen en hun wensen. Het is dan ook geen wonder dat zich opnieuw een aparte ouderenpartij heeft gemeld, 50plus, die meteen succes boekt.’

Van Soest wijst erop dat de vitale ouderen steeds meer het cement van de samenleving zullen vormen. ‘Mede door geldgebrek trekt de overheid zich op tal van terreinen terug. Daar moeten de burgers het overnemen en dat zijn veelal vitale ouderen. Zij vormen de groep die het vaakst vrijwilligerswerk doet en ook nog eens inspringt voor hun kinderen, die zonder hun hulp economisch en maatschappelijk veel minder actief zouden zijn.’

Zware bezuinigingen

Van Soest vindt het moeilijk te verteren dat, juist nu de maatschappelijke inbreng van ouderen ‘meer dan ooit nodig is’, de ouderenbonden ‘ongekend zware bezuinigingen’ op zich af zien komen. De komende 4 jaar wordt de subsidie van het ministerie van VWS aan de landelijke hoofdkantoren met ruim 80 procent verlaagd. Daardoor dreigt de ondersteuning van de plaatselijke afdelingen in de knel te komen, aldus Van Soest. In Heerlen, waar burgemeester Paul Depla (PvdA) de demografische situatie onlangs schetste met ‘hier rijden meer lijkwagens dan babywagens’, schuift wethouder Gillissen regelmatig met senioren om de tafel en tekent hun wensen op.

Zoals de aanleg van openbare toiletten in de stad. ‘Die zullen er nog dit jaar komen’, zegt de wethouder. Daar is anderhalve ton voor gereserveerd, overigens met instemming van oppositiepartij GroenLinks die in de raad wordt vertegenwoordigd door Sajjad Rahnama’i, een uroloog. Volgens hem heeft 40 procent van de mensen ouder dan 40 jaar last van incontinentie of een overactieve blaas. ‘En ouderen’, weet Gillissen, ‘gaan voor een plas niet snel een café binnen, omdat ze daar eerst een kop koffie moeten bestellen.’ De wensen en behoeften van ouderen hebben constant zijn aandacht. Gillissen faciliteert waar hij kan. Met de Heerlense apothekers heeft hij afgesproken dat senioren bij hen hun oude medicijnen en gebruikte spuiten kunnen inleveren en daarvoor niet meer naar het afgelegen milieupark hoeven. De fietsenstalling in de stad is bewaakt én gratis. In de schouwburg hoeven senioren niet eindeloos in de rij te staan voor hun drankje in de pauze, dat kunnen ze vooraf bestellen. En als het aan Gillissen ligt worden in de musea de toelichtende teksten meer op ooghoogte aangebracht en komen er ook meer bankjes om even op uit te rusten. Het merendeel van de ouderen in Heerlen heeft het niet breed. Hun besteedbaar inkomen is minder dan 20 duizend euro. Vandaar dat Gillissen sportverenigingen een vergoeding wil aanbieden als zij senioren tien gratis judo-, gymnastiek- of tennislessen geven.

‘Wellicht levert dat de clubs ook nieuwe leden op’, zegt de wethouder die ook wil onderzoeken in hoeverre voor ouderen gratis openbaar vervoer in de daluren haalbaar is. Gillissen heeft een bezoek gepland aan de Vlaamse stad Hasselt, waar de stadsbus al jaren gratis is.

Prioriteiten

In Heerlen kan Gillissen geen handvol miljoenen uitgeven voor de vitale ouderen. Als het gaat om prioriteiten, dan staat armoedebestrijding bij het linkse college heel wat hoger. Cultuur ook. Heerlen wil daarmee jongeren aan de stad binden. Gillissen heeft voor de kwieke senioren ook geen handvol miljoenen nodig.

Ten eerste niet, zegt hij, omdat in de wijken al veel in gang is gezet om de ouderen te behoeden voor een eenzaam en geïsoleerd bestaan, bijvoorbeeld dansactiviteiten.

Ten tweede omdat de dood op een afstand houden óók een kwestie is van slechts wat raderen in beweging zetten. ‘Je talent gaat niét met pensioen’, beklemtoont Gillissen. ‘Spreek mensen op hun kernkwaliteiten aan. En stimuleer hen zo anderen te helpen of langer door te werken. Dan blijven ze in beweging en behouden hun -sociale contacten.’

Wie 68, 75 en 82 jaar wordt in Heerlen, krijgt bezoek van een seniorenadviseur die vraagt of men ergens hulp bij nodig heeft én of men wellicht vrijwilliger zou willen worden. Velen zeggen op die laatste vraag nee, doordat volgens Gillissen niet de juiste snaar wordt geraakt. ‘Appelleer aan iemands kwaliteiten en eergevoel. Dat heeft ook gewerkt toen ze mij vorig jaar vroegen als wethouder. Financieel had ik het niet nodig en nu maak ik toch weer werkweken van meer dan 40 uur.’

De groeiende groep vitale ouderen is de nieuwe gasbel van onze economie, betoogt Lans Bovenberg, hoogleraar economie aan de Universiteit van Tilburg. Het menselijke kapitaal van goed opgeleide ouderen moet worden benut, vindt hij.

‘Daarmee neemt de betaalbaarheid van de vergrijzing toe en mensen blijven langer jong, mits werkgevers leren de talenten van oudere werknemers te onderhouden en te blijven inzetten. Zo maak je ook een einde aan de veel voorkomende situatie dat mensen vastgeroest zijn in hun functie en snakken naar hun pensionering, waardóór werkgevers ook niet in hen investeren. Die vicieuze cirkel moet worden doorbroken.’ In eerste instantie door de werkgevers, aldus Bovenberg. ‘Zij zijn altijd verwend geweest. Ze konden genoeg jongere werknemers krijgen en allerlei regelingen maakten het gemakkelijk om ouderen vroeg met werken te laten stoppen. Maar nu breken andere tijden aan. Ouderen zullen op de arbeidsmarkt heel hard nodig zijn. Werkgevers zullen hun houding tegenover hen wel móeten veranderen.’

Zegen

Tot de politiek is die zienswijze nog niet doorgedrongen, constateert Jan Auke Walburg, directeur van het Trimbos-instituut, het nationale kenniscentrum voor geestelijke gezondheid. ‘Politici hebben het zo druk met zich zorgen maken over de vergrijzing dat ze niet goed zien dat deze ook een zegen kan zijn.’

Walburg denkt vooral aan de hoog opgeleide babyboomers, die met hun doorgaans verantwoorde levensstijl en al hun vakanties niet eens zo heel moe met pensioen gaan, met nog een kwart van hun leven voor zich. ‘Moeten zij al die tijd vakantie vieren? De vraag rijst voor wie dat goed is. En of het moreel, maar ook maatschappelijk en economisch te verantwoorden is om zoveel kennis en ervaring af te schrijven.’

Walburg gaat nog een stap verder en pleit ervoor gepensioneerden geen bejaardenpas meer te geven. ‘Voor hun maatschappelijke participatie is het beter als je hen aanmoedigt te werken waar dat voor de samenleving zinvol is. Geef alleen de groep die dat echt nodig heeft de voordeeltjes en subsidies.’

‘Toen ik 6 jaar geleden met pensioen ging, zou ik voor gek zijn versleten als ik gezegd had: ik werk nog wat jaren door. Dat werd totaal niet gestimuleerd’, zegt Fred Gillissen. Als wethouder ouderenbeleid juicht hij nu zelfs toe dat gepensioneerden zich laten scholen in een nieuw beroep. ‘Iemand die door het lot elektricien is geworden maar het leuk vindt om met mensen te werken, waarom zou die niet een zorgopleiding gaan volgen? Als er daarna maar wel flexibele arbeidstijden zijn, zodat hij zijn werk kan afstemmen op de eigen conditie, energie en de tijd die hij bijvoorbeeld aan recreatie of zijn kleinkinderen wil besteden.’ Ouderen zijn geen probleem, ze zijn de oplossing, zegt Gillissen. ‘Die hele levensindeling: leren als je jong bent, werken als je volwassen bent, en in het rusthuis als je oud bent, is volkomen achterhaald. Daar moeten we vanaf. Steeds meer is de maatschappij leeftijdsirrelevant aan het worden’.