Ouderen in het veenmoeras

Oktober 2007, laat in de koude middag. Een al jaren slepende kwestie in de Noord-Hollandse gemeente Wijdemeren komt tot een climax. Op de plaats waar al drie jaar een nieuw verzorgingshuis had moeten staan, woedt een discussie in het oude, nagenoeg lege gebouw Oudergaard. Na jaren van onzekerheid moeten de ouderen hun intrek nemen in een tijdelijk wooncomplex - een blok op elkaar gestapelde portocabines. Die veredelde containerwoningen zijn weggezet ergens tussen een sloot en een fietspad naast de aanleunwoningen in Kortenhoef. Maar ook deze noodgedwongen verhuizing gaat niet door.

 

Familie en vrienden hebben een vrije dag opgenomen om te helpen, want de exodus zou eindelijk van start gaan. Die middag blijkt de lift in het bijgebouw defect en het water nog afgesloten. Het bouwmateriaal in de gang en de afwezigheid van een vrije ingang brengen de verontwaardiging tot een kookpunt. Terwijl mensen van tachtig jaar of ouder met hun rollator door het zand ploegen, komt hun familie in opstand. De brandweer is uitgerukt vanwege de rookwolken boven het noodgebouw, waarschijnlijk veroorzaakt door kortsluiting in een van de portocabines. Saillant detail: er is geen vergunning aangevraagd voor de brandveiligheid van het noodgebouw. De ouderen mogen hun noodwoningen niet betrekken.

 

In de aula van het te slopen huis wordt het debacle besproken met directeur Johan Olij, die probeert de menigte in bedwang te houden. ‘Dit is verschrikkelijk’, sust Olij. ‘Maar we kunnen morgen nog verhuizen. Dat moet wel lukken.’ Ook de politie is aanwezig en even later maakt de sirene van een ambulance de chaos compleet. Een van de bewoners vertoont symptomen van een hartaanval. ‘Ik weet je te vinden’, roept een man en directeur Olij verlaat met een rood aangelopen hoofd de zaal. De ouderen verkassen pas maanden later naar de portocabines.

 

Moeras

 

Hun nieuw te bouwen huis zal Veenstaete heten, een verwijzing naar de lokale veengronden. Eind 2008 werd het vroegere huis gesloopt. Het nieuwe gebouw moet nog altijd verrijzen op de oude funderingen. De voorgeschiedenis wordt vooral gekenmerkt door een gebrek aan goede planning. In 2001 zijn verzorgingshuis de Oudergaard, het nabijlegen huis Brugchelen en het Hilversumse Gooierserf van plan te fuseren tot zorgverlener Auxilium Zorg en Welzijn.

 

De Oudergaard en Brugchelen moeten ook fysiek één geheel worden in een nieuw verzorgingshuis. Waarom? De overheid heeft een nieuw minimum bepaald voor het aantal vierkante meters van een woning voor ouderen, maar de stichting kampt ook met een geldtekort. De voorloper van Auxilium heeft een begrotingsgat van één miljoen gulden (450.000 euro) per jaar en gaat op zoek naar een partner voor de nieuwbouw. Het doel: een fusie in een groter verzorgingshuis.

 

Twee jaar lang wordt gesproken met gemeenten, woningbouworganisaties en zorgkoepels. Begin februari 2003 wordt een eerste plan met weerzin ontvangen door omwonenden. Er moet een woontoren komen met zes verdiepingen. Diezelfde week nog wordt een actiegroep opgericht die het twintig meter hoge bouwsel niet vindt passen in het landelijke gebied, waar slechts de kerk naar de hemel reikt. Het bestuur voelt zich overrompeld door de bezwaren.

 

Een van de omwonenden zat in de aula van het verzorgingshuis toen de eerste maquette werd gepresenteerd. ‘Ik zei het al meteen: dat wordt een tienjarenplan. Nu na al die jaren is van dat oorspronkelijke idee weinig over. Helaas voor de ouderen die last hebben van dit gebrek aan organisatie.’

 

De hele gemeenteraad stemde uiteindelijk tegen het eerste plan, wat zorgde voor een nieuw probleem. Juist de woontoren met luxe koopappartementen voor senioren moest een groot deel van de financiering dekken. Wim Neef, de inmiddels vertrokken CDA-wethouder voor ruimtelijke ordening, vindt in 2003 een tijdelijke uitweg voor de impasse. Neef denkt het bestemmingsplan en de gemeenteraad te kunnen omzeilen met een artikel 19-procedure. Het project mag dan doorgaan, ook al past dit niet volledig in het oorspronkelijke plan. ‘Zo ben ik’, meldt Neef nu, ‘er moest iets gebeuren’.

 

Maar die route blijkt al snel dood te lopen: de actiegroep spant een zaak aan tegen de gemeente. ‘De wethouder liet ons weten dat het centrum er hoe dan ook zou komen’, aldus Harro Kool, voorzitter van de groep die ruim veertig omwonenden van het toekomstige centrum vertegenwoordigt. ‘Ik wil het karakter van deze plaats bewaren, dit is een landelijk gebied. Hier past geen hoogbouw.’ De onlangs afgetreden wethouder: ‘ Iedereen heeft recht op inspraak, dat moet ik zeggen, maar de bezwaarprocedure is de grootste rem op dit project geweest. Verder heb ik de gemeenteraad later meegekregen. Na mijn verdediging van de artikel 19-procedure stemden alle partijen voor het besluit. Vinden mensen mij arrogant? Dat moet dan maar.’

 

Falen

 

Tijdens de aanloop naar het nieuwbouwproject raakt ook de nieuwe stichting Auxilium steeds verder in het moeras. Vertrokken en huidige bestuurders wijzen al snel naar ‘de Nederlandse regelzucht’ als reden voor het falen van het project. Hoewel alle bestuurslagen, colleges en instanties rond de bouw van Veenstaete misschien veel tijd vragen, lijkt dat niet de enige oorzaak voor de jarenlange vertraging. Wie begint aan een groot project, moet rekening houden met het Nederlandse web van regelaars. Volgens de planning moest het nieuwe verzorgingshuis al bewoonbaar zijn in 2005. Er worden al jaren nieuwe verzorgingshuizen gebouwd die wel volgens een planning worden opgeleverd. Waarom ging het mis in Wijdemeren?

 

‘Het vroegere management heeft keer op keer gefaald’, aldus Niek Steenvoorden, lid van de cliëntenraad. ‘Ik heb de vorige directeur wel de huid vol gescholden, nadat het niet lukte op een nette manier. Wij staan met de benen in de modder, tussen de mensen, en je moest hard roepen om het bestuur te bereiken.’ Steenvoorden kijkt omhoog, alsof hij zoekt naar hogere lagen in het ingewikkelde organogram van de organisatie. ‘Tegelijk zijn de mogelijkheden tot inspraak ook absurd. Onlangs is die actiegroep zelfs een bodemprocedure begonnen bij de Raad van State tegen de bouw. Ook dat zorgt ervoor dat die oude mensen langer moeten wachten tot ze uit dat noodgebouw kunnen.’

 

Toch blijkt het bestuur zelf voor veel ellende te zorgen. Wanneer de nieuwbouw in zwaar weer terechtkomt, wordt toenmalig directeur Ybert van der Kraats ook nog op non-actief gezet wegens diefstal. Van der Kraats blijkt van 2000 tot 2005 bijna 90.000 euro uit de stichtingkas te hebben ontvreemd. Begin augustus 2005 wordt hij ontslagen en door een politierechter veroordeeld tot een taakstraf. Hij wordt opgevolgd door Johan Olij. Vanaf zijn aantreden staat de nieuwe directeur op achterstand.

 

Terwijl het nieuwbouwproject steeds moeizamer verloopt, blijft actieve ondersteuning van de gemeente Wijdemeren uit. De officiële lezing voor het niet ingrijpen: Wijdemeren heeft niets te maken met de fusie en de nieuwbouwplannen; daar gaat de overheid niet over. ‘Gelukkig niet’, meldt de hoogste ambtenaar voor ruimtelijke ordening. Maar de gemeente kan niet helemaal wegduiken voor haar verantwoordelijkheid. Bestemmingsplannen, vergunningen, een wethouder voor ouderbeleid en welzijn: natuurlijk heeft de gemeente wel een belangrijke rol. In de begroting van 2009 tot 2012 staan bovendien ook de kosten en baten voor het verzorgingshuis vermeld. Onder de streep blijft een negatief saldo van 1.755 euro over - de doorberekende kosten voor intern advies over het project.

 

Voormalig wethouder Neef: ‘De gemeente heeft een faciliterende rol. Je moet een stichting vertrouwen sterk genoeg te zijn, niemand zit te wachten op beperkende sturing door de overheid. Maar het is helaas een hoofdpijndossier geworden. Constante tegenwerking door bewoners, bestuurswisselingen. Ik werd er gek van.’

 

Had de wethouder dan niet moeten vragen naar het projectplan van de stichting en moeten controleren of de afspraken met bouwpartners contractueel waren vastgelegd? ‘Ik ontving acht jaar geleden al het bouwplan’, meldt Neef. ‘Daarna zijn we in gesprek gegaan. Met wie de stichting samenwerkt, is aan het bestuur van die zorgverlener. Je moet er als wethouder vertrouwen in hebben. Helaas is fout op fout gestapeld, maar ik wil graag toevoegen dat het niet eenvoudig is om hier iets van de grond te krijgen. Dit land is knettergek.’

 

Tijd is geld en minstens één flinke kostenpost is geheel te wijden aan de vertraging: de huur van Huize Brugchelen, het nabij gelegen verzorgingshuis. Ook de ouderen van dit huis zouden voor april 2006 verhuizen naar het nieuwe gebouw. Omdat de nieuwbouw op zich laat wachten, bedenkt de directie een plannetje om toch alvast Huize Brugchelen te sluiten en zo het geld voor de huur te besparen. De bewoners van Huize Brugchelen kunnen volgens de directie eerst naar het Hilversumse Gooierserf, vervolgens naar de portocabines en uiteindelijk naar het nieuwe Veenstaete.

 

Na het uitlekken van dit plan komen de familie en vrienden in actie voor de bewoners van wie sommigen al de negentig zijn gepasseerd. Hun protest brengt een rolstoelbus vol spandoeken naar het gemeentehuis. De gemeente gaat vervolgens akkoord met een doorverkoop van Huize Brugchelen aan een corporatie, die het daarna verhuurt aan de stichting voor 30.000 euro per maand. Kosten tot eind 2008: 960.000 euro gemeenschapsgeld.

 

Contract verbroken

 

Na de mislukte verhuizing komt er nog een lijk uit de kast. Om de nieuwbouw te betalen gaat de zorginstelling in zee met de corporatie Dudok Wonen. Maar begin 2008 trekt de corporatie zich zonder gevolgen terug uit het project. Er bleek geen bindend contract opgesteld voor de miljoenensamenwerking.

 

Peter van Dulst, directeur ontwikkeling van Dudok Wonen, geeft uitleg: ‘Er is te weinig geld. In ons jaarverslag staat dat het gaat om een investering van 21 miljoen euro, maar dat wisselt. Wij hebben zelfs een eigen plan ingediend om het geld bij elkaar te krijgen. Wij wachten in feite nog steeds op een bericht over dat plan van ons. En dan hoor je dat de stichting achter je rug om met een andere corporatie praat, terwijl we al drie tot vier jaar met ze bezig zijn. Toen is het contact verbroken.’

 

Na het verbreken van de samenwerking met Dudok Wonen worden zowel een locatiemanager als directeur Olij op non-actief gezet. Olij gaat kort daarna op eigen verzoek met vervroegd pensioen. Wanneer hij door regionale media wordt ondervraagd over zijn wrange erfenis is ‘verschrikkelijk’ het woord dat in zijn mond bestorven ligt. De defecte lift in het noodgebouw: ‘Verschrikkelijk.’ Het verdriet van de ouderen: ‘Verschrikkelijk.’

 

Waarom duwde Olij de verhuizing door ten koste van de oudere bewoners? Olij is niet bereikbaar voor commentaar. Wim Schimmel, sinds eind 2007 topman van De ouderen wonen noodgedwongen in portocabines de zorginstelling, geeft wel een - ontnuchterend - antwoord: ‘Men was dus vergeten de vergunning voor brandveiligheid aan te vragen’, aldus Schimmel. ‘Dat was een grote fout.’ Als voorzitter van de raad van bestuur vervangt Schimmel sinds 2008 zijn gepensioneerde voorganger. ‘De ambitie was goed’, meent Schimmel. ‘Het management niet krachtig genoeg.’

 

Zorgkantoor

 

Is er inmiddels goed nieuws over Veenstaete? ‘Het was een lange weg, maar de laatste tijd hoor ik steeds meer positieve geluiden van de bewoners zelf’, meldt cliëntenraadslid Steenvoorden. ‘Wat mij wel heeft verwonderd, is de afwezigheid van toezichthouders. De kranten stonden maandenlang vol met slecht nieuws, de bewoners en kinderen werden steeds kritischer.’ Ondanks alle ophef onder bewoners en alle verhalen in de media werd weinig vernomen van de acht toezichthouders. Volgens bestuursvoorzitter Schimmel hebben de toezichthouders ‘intern’ echter wel degelijk goed werk geleverd.

 

Het vroegere Auxilium is in 2008 samen met Zorginstellingen Loosdrecht ondergebracht in de nieuwe stichting Inovum. De begroting voor dit jaar is rond. De twee verzorgingshuizen in Loosdrecht tonen nu zelfs een klein overschot. Het tekort van 700.000 euro bij de huizen die vallen onder het vroegere Auxilium wordt zo gecompenseerd.

 

De laatste stand van zaken rond de bouw van het verzorgingshuis is dat het project maximaal 28 miljoen euro gaat kosten. Schimmel: ‘Wij zijn in gesprek met drie partners. Een van hen neemt een deel van de financiering voor zijn rekening. Ook wij dragen wat bij, vanuit ons eigen vermogen en deels door vreemd vermogen in de vorm van een lening. De interesse van banken om die lening te verstrekken is een duidelijk signaal: dan heb je een goed businessplan.’

 

Schimmel wil nog wel een kanttekening plaatsen. ‘Bij een toename van regels loop je een grotere kans om die regels te breken. Juist de Nederlandse drang te reguleren, zoals in het voormalige Oostblok, maakt het moeilijk geen fouten te maken. Wat mij betreft was het zorgkantoor bijvoorbeeld een grote rem op de voortgang. Dat kantoor met al zijn regels en formaliteiten heeft ons zeker twee jaar gekost. Verder is de inspraak van burgers belangrijk, maar je moet soms de afweging maken tussen het persoonlijk en het algemene belang. Procederen helpt de nieuwbouw niet verder.’

 

Het project Veenstaete in het kort

 

2001
Directeur Ybert van der Kraats/Ouderenvoorzieningen 's-Graveland
Februari: nieuwbouwplan in de maak

 

2003
Februari: presentatie plan, start bezwaarprocedures omwonenden

 

2005
Augustus: directiewisseling. Kraats vertrekt, nieuwe directeur is Johan Oly/Auxilium

 

2007
Oktober: verhuizing naar noodgebouw mislukt

 

2008
Directiewisseling: nieuwe directeur is Wim Schimmel/Inovum
Januari-april: einde samenwerking met corporatie Dudok
Fusie

 

2009
Eind 2008- januari 2009: sloop oude gebouw, bewoners in portocabines

 

Staking

 

De ouderen in hun portocabines zagen maandenlang het onkruid opschieten rond het oude gebouw waar zij vroeger woonden, ruiten gingen aan diggelen en de lokale jeugd koos de bouwval als hangplek. Uiteindelijk werd een bewaker ingehuurd. De bewoners keken vanuit het noodgebouw uit over hun oude huis dat pas eind 2008 werd gesloopt en waar ze dus nog best een tijdje hadden kunnen wonen.

 

Schimmel verwoordt de fouten uit het verleden het liefst in positieve zin: ‘Ik zie dit graag als een leerzame casus. Onze stichting heeft haar les geleerd. Een logische les. Wie begint aan een groot project, moet eerst goed kijken hoeveel dat gaat kosten, wie dat betaalt en wanneer het af is. Daarna kun je zeggen: dames en heren, wij hebben een prachtige voorstelling.’ Volgens Schimmel zal de bouw deze zomer beginnen. In 2010 moet Veenstaete klaar zijn.

 

Schaalvergroting in zorg

 

• De fusie van de zorginstellingen in Wijdemeren en Hilversum past in de landelijke ontwikkeling van schaalvergroting in de zorg. In 2003 zijn er nog 574 verzorgingshuizen, in 2005 zijn dat er 538, aldus het CBS.

   

• In de zorgsector voor ouderen (inclusief de thuiszorg voor ouderen) gaat jaarlijks zo’n 13,5 miljard euro om.

   

• De ouderenzorg in Nederland kampt met chronisch geldtekort door nieuwe eisen van het rijk, zoals meer vierkante meters per ouderenwoning, in combinatie met een beperkt budget.

   

• Gefuseerde zorginstellingen kiezen vaak voor nieuwbouw. In een groter verzorgingshuis worden andere functies mogelijk, zoals een huisartsenpost, een tandarts en een buurtwinkel.