Onderkant onbeschut

Vanaf volgend jaar stopt de instroom in de Wet sociale werkvoorziening. Mensen die niet in staat zijn zelfstandig het minimumloon te verdienen moeten nog meer dan nu met instrumenten als loonkostensubsidie aan de slag bij reguliere bedrijven. Voor de allerzwaksten, de mensen met een loonwaarde van rond de 20 tot 40 procent, moeten gemeenten zogeheten beschut werk inrichten. Dat staat allemaal in de nieuwe Participatiewet die in januari ingaat. Om dat beschut werk in te richten, krijgen gemeenten geld van de overheid. Geld waarmee het loon én de begeleiding van deze groep kan worden betaald. Maar niet alle gemeenten gaan de rijksbijdrage op die manier besteden.

Tilburg bijvoorbeeld, besloot onlangs tot een ‘Tilburgs alternatief’.  In plaats van beschut werk wordt beoogd ‘een sluitende aanpak te bieden voor deze kwetsbare doelgroep’, zo staat te lezen in het raadsvoorstel. Als mensen niet met begeleiding op de reguliere arbeidsmarkt aan de slag kunnen, is dag­besteding of vrijwilligerswerk een optie. Volgens wethouder Erik de Ridder (CDA, werk en inkomen) klinkt het bieden van een beschutte werkplek aan de meest kwetsbaren sociaal, maar worden mensen eigenlijk weggezet vanwege hun beperkingen. ‘Zij ontvangen wettelijk minimumloon. Dit klinkt sociaal, maar wat betekent het voor mensen met beperkingen of handicap die net niet worden geïndiceerd voor een beschutte plek? Voor hen geen  baan tot hun pensioen tegen het wettelijk minimumloon.’ Hij noemt de regeling beschut werken daarom ‘asociaal en discriminatoir’.

Voorkomen bureaucratie
Ook in Drechtsteden gaan de zwaksten met weinig arbeidsvermogen niet aan de slag in een beschutte baan. Daar willen gemeenten op lokaal niveau private leerwerkbedrijven ontwikkelen met ondersteuning van de gemeenten. Na het verdwijnen van de mogelijkheid om in te stromen in de Wsw gaan mensen klusjes doen als de heg knippen of schilderijtjes ophangen. Zogenoemde ‘vergeten taken’ die jarenlang zijn wegbezuinigd en waarbij dus geen sprake is van verdringing op de arbeidsmarkt.

Ook Utrecht is van plan beschut werk in te richten in het verlengde van arbeidsmatige dagactivering (en kiest dus niet voor een aparte voorziening), waarbij altijd sprake is van een dienstverband tegen wettelijk minimumloon. De gemeente wil zo ‘werk op maat’ creëren voor een grotere groep. ‘Hiermee voorkomen we langdurig extra beslag op het participatiebudget – wat ten koste gaat van andere instrumenten. Bovendien kunnen we zo meer diversiteit in werksoorten bieden, kunnen we makkelijk schakelen als het even wat minder goed gaat met een klant en voorkomen we bureaucratie’, schrijft het college van burgemeester en wethouders.

Cedris-voorzitter Job Cohen kent de geluiden in het land. ‘In veel gemeenten speelt de discussie. We hebben er nog niet precies kijk op in hoeveel gemeenten al daadwerkelijk besloten is de voorziening beschut werken niet in te richten. Maar er zijn signalen dat het om een flink aantal gaat. Zo’n 10 procent van de ruim 90 sociale werkbedrijven geeft aan dat hun gemeenten beschut werk niet gaan organiseren. En dat is iets waar we ons zorgen over maken.’

Minimumloon
Gemeenten geven aan dat geld een belangrijke reden is om beschut werk niet te organiseren. Tilburg vindt bijvoorbeeld dat het instellen van beschut werk een ‘onevenredig groot beslag legt op het participatiebudget’. Maar volgens Cedris klopt die redenatie niet. ‘Gemeenten krijgen geld van het rijk om deze groep aan het werk te helpen. De gedachte bestaat nog steeds dat dit dure mensen zijn, maar ze werken vaak parttime en verdienen gewoon het minimumloon’, aldus voorzitter Cohen. ‘Deze mensen hebben wellicht een lage arbeidsproductiviteit, maar ze produceren wel íets. Behalve dat het geld kost, levert het dus ook wat op. En dus is het in de praktijk goedkoper deze mensen aan het werk te hebben dan in een constructie van dagbesteding plus begeleiding. Het idee is dat dit heel duur is, maar dat is niet zo.’ Hij bestrijdt dat gemeenten voor het geld waarmee ze voor tien mensen beschut werk kunnen inrichten veel meer mensen met een grotere loonwaarde aan de slag kunnen helpen. Cohen: ‘Bovendien laat je daarmee de allerzwaksten behoorlijk in de kou staan en dat was juist niet de bedoeling van de Participatiewet.’

Dat roept de vraag op of het mag wat gemeenten doen. Staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is niet glashelder op dit punt. ‘Gemeenten zijn verplicht om beleid te ontwikkelen op het terrein van beschut werk’, schrijft ze. Tegelijkertijd laat ze weten dat gemeenten binnen de kaders van de Participatiewet ruimte krijgen beschut werk te organiseren en dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor de manier waarop. ‘De lokale democratie besluit over de uitwerking’, aldus Klijnsma. Bovendien noemt ze het aanbieden van beschut werk geen ‘doel op zich’ maar een middel dat gemeenten kunnen inzetten om mensen te activeren. ‘Als gemeenten mensen op een andere manier ondersteunen, waardoor ze (gaan) participeren is dat in lijn met de doelstelling van de Participatiewet.’

Allerzwaksten
Cohen kan de reactie van zijn partijgenote enigszins begrijpen. ‘We hebben die taken gedecentraliseerd en de bal ligt nu bij de gemeenten. Dan is het voor haar wel wat lastig om nu meteen te zeggen hoe gemeenten het moeten invullen. Tegelijkertijd zegt ze wel dat voorop staat dat er een passend aanbod voor deze groep komt. En een paar ochtenden per week dagbesteding is dat natuurlijk niet. Bovendien staat de komst van deze 30 duizend beschutte banen in de afspraak die werkgevers en werknemers met elkaar gemaakt hebben in het sociaal akkoord. En als gemeenten aan deze afspraken gaan sleutelen, komt er van die 30 duizend banen natuurlijk niets terecht.’

Volgend jaar zullen de eerste 1.500 beschutte werkplekken moeten worden gerealiseerd. Cohen: ‘Dat is nog niet echt veel, maar het gaat om het perspectief. We zullen dan zien of gemeenten het goed gaan opzetten. En als blijkt van niet, dan zal Klijnsma daar opnieuw naar gaan kijken, verwacht ik. En ook de Tweede Kamer zal dan vragen gaan stellen. Want het gaat erom dat we als samenleving de allerzwaksten in de maatschappij werk, loon en ontwikkelingskansen geven. Het geld wordt door het rijk beschikbaar gesteld, dus gemeenten moeten zorgen dat het goed geregeld wordt.’

Beleidsvrijheid gemeenten
FNV-voorzitter Ton Heerts wil niet wachten tot de Tweede Kamer vragen gaat stellen. ‘Als de staatssecretaris nu al ziet dat gemeenten hun verantwoordelijkheid niet nemen, moet zij ingrijpen’, vindt hij. ‘Het gaat hier om de allerzwakste mensen op de arbeidsmarkt. Nu wordt mensen die willen werken de kans ontnomen, doordat gemeenten deze werkplekken niet regelen.’ Volgens Heerts wordt te makkelijk naar ‘beleidsvrijheid van gemeenten’ gekeken. ‘Als Den Haag dit laat gebeuren, hebben we straks meer dan 400 afzonderlijke staatjes in Nederland.’ Hij roept de staatssecretaris op om nu in gesprek te gaan met gemeenten die beschut werk niet of anders inrichten. ‘Klijnsma moet nu stevig ingrijpen.’