Aanpak dakloosheid wil nog niet vlotten

Vandaag debatteert de Tweede Kamer over het Nationaal Actieplan Dakloosheid. Het doel – nul daklozen in 2030 – lijkt voorlopig nog niet in zicht. De eerdere afname van het aantal daklozen is vorig jaar gestopt. Daarbij zien gemeenten een groeiende groep dakloze EU-migranten die voor problemen zorgt.

Begin december 2022 lanceerde het kabinet het Nationaal Actieplan Dakloosheid. Het doel: dakloosheid ‘fors en structureel’ terugdringen zodat in 2030 niemand meer dakloos is.

Meer daklozen

Nu, zo’n anderhalf jaar later, zit er nog weinig schot in de zaak. De nieuwste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) laten zien dat de eerdere afname van het aantal daklozen vorig jaar is gestopt. Op 1 januari 2023 waren er naar schatting 30,6 duizend daklozen. Een jaar eerder stond de teller nog op ongeveer 26,6 duizend.  

Opvang

Dat er sprake is van een toename verbaast de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) niet. De gemeentekoepel ziet dat al langere tijd de maatschappelijke opvang onder druk staat. Valente, de branchevereniging van organisaties die dak- en thuislozen bijstaan, bevestigt dit: ‘Onze leden laten weten dat zij een enorme toeloop zien van dakloze alleenstaanden, maar ook gezinnen met kinderen’, schrijft directeur Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink.

Wooncrisis

Bovendien zijn belangrijke oorzaken van dakloosheid – bedreigde bestaanszekerheid in combinatie met een wooncrisis – nog niet verholpen. ‘De wooncrisis tekende zich in de loop van 2023 alsmaar duidelijker af en de bestaanszekerheid van grote groepen staat onder druk’, schrijven de gemeenten in een brief aan de Tweede Kamer.

Migratieachtergrond

Het CBS signaleert vooral een toename van het aantal daklozen met een Europese migratieachtergrond. Begin 2023 was 8 procent van de dakloze mensen geboren in een ander Europees land dan Nederland. In 2022 was dat nog 5 procent. Binnen deze groep zijn het aantal vrouwen en jongeren (18- tot 27-jarigen) toegenomen. ‘Deze groep kan ook arbeidsmigranten bevatten, maar het is niet mogelijk om dit in kaart te brengen’, zegt het statistiekenbureau met een slag om de arm.

EU-migranten

Dat neemt niet weg dat het aantal EU-migranten al jaren toeneemt. De groeiende groep dakloze EU-migranten ‘zorgt voor problemen’, constateert de VNG. ‘Een klein percentage van deze groep verliest met hun werk ook een dak boven hun hoofd en kampt met verslavingsproblematiek. Die groep zorgt voor toenemende overlast in de steden, maar doet ook een beroep op de opvang.’

Grote steden

Volgens het CBS heeft het merendeel van de daklozen in grote steden een niet-Nederlandse herkomst. In de vier grootste (G4) gaat het zelfs om 80 procent van de daklozen. In de rest van Nederland is dat 55 procent. ‘Binnen de G4 zijn er relatief veel dakloze mensen die zelf buiten Europa geboren zijn (42 procent), of van wie minstens één ouder buiten Europa is geboren (28 procent). Buiten de G4 is dit 29 en 16 procent.’

Pilot

De gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven en Venlo zijn daarom gestart met een pilot. Deze proef biedt dakloze migranten kortdurende hulp en opvang aan, gericht op terugkeer naar werk of naar het land van herkomst. De resultaten van deze pilots stemmen ‘voorzichtig hoopvol’, aldus de VNG.

Financiering

Tegelijkertijd verlangen gemeenten naar duidelijkheid over het vervolg. De VNG wil ook ná 2024 doorgaan met deze pilots, en ze uitbreiden naar andere gemeenten. Om te zorgen voor continuïteit wil de gemeentekoepel vóór de zomer duidelijkheid. Met als voorwaarde dat de financiering voor specifiek de groep EU-migranten niet ten koste gaat van de bredere aanpak van dakloosheid. Momenteel is de 7 miljoen euro voor de pilots afkomstig uit de decentralisatie uitkering Maatschappelijke Opvang. De VNG pleit daarom nadrukkelijk voor extra financiering, zodat de middelen uit de decentralisatie uitkering gebruikt kunnen worden voor het Actieplan Dakloosheid.