Nooit genoeg opvangplekken

Het aantal Oekraïners in Nederland loopt gestaag op. Dat betekent werk aan de winkel voor gemeenten. Zijn gemeenten voorbereid op nog grotere aantallen vluchtelingen? In Dordrecht raakt de koek op. Precies een jaar geleden ontving de stad de eersten.

Tussen de 1.000 en 1.100 opvangplekken voor Oekraïners neemt Dordrecht voor zijn rekening. Dat is bovengemiddeld veel in verhouding tot de omvang van de stad. ‘Ik vond het belangrijk om een voorbeeldfunctie te vervullen en een aanzienlijk deel van de opvang voor mijn rekening te nemen’, zegt burgemeester Wouter Kolff. Hij is ook voorzitter van de veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid en – vanaf 1 april – voorzitter van het veiligheidsberaad van alle 25 veiligheidsregio’s. ‘Als voorzitter heb ik de taak om de andere leden aan te moedigen om opvangplekken te creëren.’

Net als in andere steden is het zoeken naar geschikte opvanglocaties voor Oekraïners in Dordrecht een voortdurende uitdaging. De tegen de binnenstad aanliggend Spuiboulevard die de komende vijf jaar op de schop gaat biedt mogelijkheden. Al vergt dat voortdurende gesprekken en onderhandelingen met projectontwikkelaars en pandeigenaren. De tweehonderd vluchtelingen die nu nog worden opgevangen op een boot, verhuizen binnenkort naar een leegstaand kantoorpand waar plaats is voor tweehonderdvijftig mensen. Daarnaast is er CrownPoint, een voormalig bedrijfsverzamelgebouw, waar 735 mensen verblijven. Het is de op drie na grootste locatie van het land. Naast CrownPoint ligt de zogenaamde Hub waar plaats is voor honderd mensen. Het is de plek waar de vluchtelingen binnenkomen en worden verdeeld over de regio. Verder verblijven er nog zo’n 194 mensen in gastgezinnen.

De opvang verloopt zonder veel problemen. Vanuit de burgers is er veel draagvlak voor de opvang, wellicht ook omdat er weinig overlast is. ‘Wat daarbij helpt, is dat mensen mogen werken’, zegt programmamanager Anita Vergouwe. ‘Daarmee dragen de Oekraïners bij aan de economie en de samenleving.’ De opvanglocaties bieden alleen basale voorzieningen en zijn zeker niet ideaal. Mensen zitten met zijn vijven of zessen op een kamer en maken gebruik van gezamenlijke keukens en douches. ‘Maar de Oekraïners die ik spreek, zijn buitengewoon dankbaar voor de manier waarop ze hier worden opgevangen en kunnen verblijven’, zegt Kolff.

Centreren

Ook de vrees dat gastgezinnen zouden afhaken, is niet uitgekomen. Vergouwe: ‘We hadden verwacht dat mensen op een gegeven moment zouden aangeven dat de druk op het huishouden te groot werd. Maar dat valt mee. Er stoppen wel eens gastgezinnen, maar er komen ook nieuwe bij.’ Kolff: ‘Dat is landelijk gezien ongeveer overal hetzelfde, als ik de collega’s in het veiligheidsberaad beluister.’ Het centreren van relatief veel mensen op een plek heeft een aantal voordelen, volgens beiden. Zo kunnen diensten, als (huis)artsenzorg, kinderopvang en de begeleiding naar werk makkelijker worden georganiseerd. In CrownPoint is een aantal lokalen voor dit doel ingericht. ‘Het is niet te doen om alle Oekraïners bij een huisarts in te schrijven’, licht Vergouwe toe. ‘We hebben nu een post op de locatie die ook bedoeld is voor de mensen die in gastgezinnen wonen. Voor die zorg hebben we ook oud-huisartsen ingeschakeld.’

De intake voor (de begeleiding naar) werk wordt ook op locatie gedaan, in samenwerking met het UWV. Op die manier wordt voorkomen dat er naar te goedkope of verkeerde arbeid wordt verwezen, zoals Kolff en Vergouwe in het begin zagen gebeuren. Kolff: ‘Als je dit centraal regelt, heb je er grip op. We zien nauwelijks meer vreemde uitwassen op dit vlak.’

Uit cijfers van het CBS blijkt dat op 1 november 2022 46 procent van de Oekraïners betaald werk had. In Dordrecht heeft zelfs driekwart een baan. ‘Onlangs hebben we besloten om nog gerichter naar het opleidingsniveau van mensen te kijken om ze passender werk te kunnen bieden’, zegt Vergouwe. ‘Nu werken veel mensen in de logistiek en de horeca. Het zijn hardwerkende arbeidskrachten die de Dordtse ondernemers goed kunnen gebruiken.’

Toestroom loopt op

Ook al verloopt de opvang nu redelijk naar tevredenheid, zorgen voor de toekomst zijn er zeker. Momenteel zijn er 75.000 Oekraïense vluchtelingen in ons land. Verwacht wordt dat de toestroom de komende maanden oploopt en dat er van de zomer zo’n 90.000 opvangplekken nodig zijn. Kolff: ‘En wellicht komen er in het najaar nog eens 30.000 plekken bij. Het is lastig te voorspellen, maar ik heb niet de indruk dat de oorlog snel voorbij is. Dat betekent dat we toch weer op zoek moeten naar nieuwe locaties.’

Voor de vervanging van CrownPoint, dat maar beschikbaar is tot december 2023, bedacht de gemeente al een creatieve oplossing. Besloten werd om de voorgenomen verhuizing van het stadskantoor, gepland stond voor 2025, met twee jaar te vervroegen. Het komt daarmee vrij voor de opvang van de Oekraïners die nu in Crown- Point verblijven. De ambtenaren worden over drie andere locaties van de stad verspreid. Twee keer verhuizen is lastiger dan één keer, maar de medewerkers brengen het offer graag, volgens Kolff. ‘Ambtenaren zijn makkelijker over de stad te spreiden dan een groep vluchtelingen. We kregen een groot applaus toen we de plannen kenbaar maakten.’

Gaat de oorlog nog jaren duren, komen er nog meer vluchtelingen en wenst een deel van de vluchtelingen hier permanent te blijven – dan komt de gemeente voor grote problemen te staan die niet zo makkelijk zijn op te lossen. Uit onderzoek is bekend dat de meeste Oekraïners het liefst zelfstandige woonruimte zouden willen hebben. Maar volgens Kolff kan daar voorlopig geen sprake van zijn. ‘Er is een wooncrisis. Er zijn ook veel Nederlanders die op een woning wachten.’ Ook het regelen van zorg en onderwijs zal heel ingewikkeld worden. Vergouwe: ‘Hoe regel je huisarts- en tandartszorg voor iedereen?

Ook qua onderwijs moeten er keuzes worden gemaakt. Zo hebben wij een internationale schakelklas voor tweehonderd leerlingen voor het voortgezet onderwijs opgezet. De vraag is hoe je die inricht als de oorlog langer duurt. Moeten de lessen nog, zoals nu, gericht zijn op Oekraïne? Of leg je de focus op integratie in Nederland?’

Capaciteitstekort

In het Veiligheidsberaad hoort burgemeester Kolff vergelijkbare geluiden vanuit andere gemeenten. ‘De koek is op. We kunnen niet meer mensen opvangen!’ Uit een enquête die de VNG deed, bleek al dat driekwart van de gemeenten capaciteit tekort komt voor opvang. Bovendien is er concurrentie met de reguliere asielopvang. Kolff: ‘Die plekken staan niet los van opvangplekken voor Oekraïners, omdat het over dezelfde type locaties gaat. Als overheid zou je kunnen bekijken of er nog plekken zijn waar nieuwe azc’s gebouwd kunnen worden. Zodat je andere locaties ontlast en je de puzzel toch kunt leggen.’

Bovendien wordt het staatsnoodrecht voor opvang van Oekraïners waarschijnlijk vervangen door de Tijdelijke wet opvang ontheemden Oekraïne. De verantwoordelijkheid komt daardoor ook bij college en wethouders te liggen en niet meer exclusief bij burgemeesters. Vanuit legitimiteit en duur van de crisis is er iets voor die wet te zeggen, vindt hij. ‘Aan de andere kant gaat het nu best goed en kun je op deze manier vrij efficiënt en adequaat opereren.’ Kolff gaat ervan uit dat de veiligheidsregio’s hoe dan ook een coördinerende rol blijven houden. ‘Veel kleinere gemeenten hebben daar behoefte aan. En ook grotere gemeenten hebben afstemming nodig. Het zou vreemd zijn als wij in Dordrecht een hele eigen lijn gaan kiezen ten aanzien van bijvoorbeeld leefgeld en onderwijs, terwijl dat in een stad 30 kilometer verderop totaal anders wordt ingericht. Er is ook landelijke afstemming nodig over hoe de opvang wordt uitgevoerd.’

De zorgen over de toekomst zijn groot, zeker als de in instroom van Oekraïners aanhoudt. Kolff: ‘Wij zijn gewend aan een hoog welvaartsniveau. Maar met alles wat er om ons heen gebeurt, vind ik het niet ondenkbaar dat dat zou kunnen gaan dalen. Kan de samenleving dat aan? Hoe groot is de weerbaarheid en de draagkracht? Ik denk dat we als lokale overheden vaker tegen weerstand zullen aanlopen en meer toelichting moeten geven over onze keuzes.’