Incidenteel extraatje lost dakloosheid niet op

Het aantal daklozen stijgt jaar na jaar en de groep wordt steeds diverser. Gemeenten kregen 200 miljoen euro extra van het rijk om het probleem aan te pakken. Maar voor een structurele oplossing is meer nodig, stellen wethouders Simone Kukenheim (Amsterdam) en Miriam Haagh (Breda).

Fatsoenlijk dak
Paul Blokhuis schrok zich rot, toen hij in 2019 hoorde dat het aantal daklozen in tien jaar tijd was verdubbeld. Het CBS meldde dat het aantal was gestegen tot iets onder de veertigduizend. ‘We zouden ons moeten schamen dat we er in zo’n rijk land niet in slagen om mensen een fatsoenlijk dak boven het hoofd te bieden’, zei de ChristenUnie-staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

In april 2020 voegde Blokhuis de daad bij het woord. Hij stelde 200 miljoen euro beschikbaar voor het terugdringen van dakloosheid. Het geld is inmiddels grotendeels verdeeld onder de centrumgemeenten, die de regie voeren over de opvang van daklozen in hun regio. De middelen worden besteed in 2020 en 2021. Wat kunnen gemeenten daarmee?

Incidenteel extraatje
Amsterdams wethouder Simone Kukenheim (zorg, D66) is er kort over: ‘Het helpt. Een beetje. En tijdelijk.’ Amsterdam kreeg het leeuwendeel van het geld: 47 van de 200 miljoen euro. Daardoor kunnen nu mensen worden geholpen die anders geen hulp konden krijgen, zegt Kukenheim, maar het lost de onderliggende problematiek niet op. Een groot deel verdwijnt namelijk in de gaten van budgetten die in de basis al tekortschoten, blijkt uit het plan dat de gemeente Amsterdam aanleverde bij het ministerie. Bovendien ligt het grootste knelpunt simpelweg in een tekort aan betaalbare woningen, weet Kukenheim, en dat los je niet met een incidenteel extraatje op.

Nieuwe aanpakken
‘Ik ben er zó blij mee dat we deze middelen krijgen. Dat geeft echt even ruimte’, zegt Miriam Haagh, wethouder (zorg, PvdA) in Breda. Haagh gebruikt het geld – bijna 2 miljoen euro – vooral om nieuwe aanpakken te ontwikkelen voor een doelgroep die volgens de wethouder qua zorgvraag steeds diverser wordt. ‘Maar als je een echte beweging op gang wil brengen, is daar meer geld voor nodig’, vindt ook Haagh. De oorzaak van de problemen ligt namelijk, ook in Breda, grotendeels in de huisvesting.

Opstopping
De gemeente Amsterdam was zelfs zo brutaal om in het plan dat ze bij het ministerie indiende niet alleen een voorstel te doen voor de komende twee jaar – zoals de vraag van het ministerie – maar ook voor de komende vijf jaar. De argumentatie: ‘Om daadwerkelijk een impuls te geven aan het terugdringen van dakloosheid in Amsterdam is een meer­jarig programma nodig. Dit vraagt om een lange-termijn-investering.’ Amsterdam kampt dan ook met een serieus probleem. ‘We zien dat sinds anderhalf jaar onze keten vastloopt: we kunnen de stijgende vraag niet meer behappen’, schrijft de gemeente in de aanvraag.

Tekort
Het is dus weinig verrassend dat de gemeente een groot deel van het budget besteedt aan het wegwerken van de wachtlijsten voor opvangplekken. Kukenheim: ‘Dit zorgt ervoor dat we mensen die wachten kunnen begeleiden. Dat is belangrijk, want die hulp kan betekenen dat we zorgen dat mensen niet verder afglijden.’ Nog eens 17 miljoen vult een tekort op dat er eigenlijk altijd al is, maar dat in eerdere jaren door de gemeente zelf werd aangevuld. Kukenheim: ‘Onze begroting staat onder zo’n grote druk dat we dat extra geld, wat we traditioneel uitgeven, niet meer konden uitgeven.’ Het tekort was zo’n 17 miljoen voor 2020 en 2021 maar, zo waarschuwt de gemeente, loopt tot 2024 op tot 56 miljoen – zolang het kabinet niet structureel geld bijlegt, althans. 

Verlaten
Verder is er veel aandacht voor de groep ‘economisch daklozen’, waarvan er al meer dan 1.100 zijn in Amsterdam. Deze groep heeft in principe geen zorg nodig, maar kan simpelweg om economische redenen geen woning vinden. Amsterdam wil de financiële dienstverlening en de begeleiding naar een stabiele woonsituatie uitbreiden. Dat kan ook betekenen dat mensen worden geholpen om Amsterdam te verlaten.

Lees de rest van dit artikel in Binnenlands Bestuur nummer 23.