‘IJslands’ alternatief voor zuipende jeugd

Twintig jaar geleden waren IJslandse jongeren de zuipschuiten van Europa. Nu drinken zij het minst. Vier gemeenten in de Brabantse Kempen proberen de IJslandse aanpak te vertalen naar de Nederlandse situatie.

‘Er heerst hier echt een alcoholcultuur’, zegt Fiona Kremers, beleidsmedewerker jeugd bij de gemeente Bladel. ‘We zijn natuurlijk een carnavalsgebied, maar ook in de zomer zijn er heel beruchte drankfeesten. Een paar weken geleden hebben we op de markt voor het gemeentehuis nog een bokbierfestival gehad.’ Geen wonder dat twee van de drie vijftien- en zestienjarigen regelmatig drinken en dat vier van de tien al eens dronken zijn geweest. Daarom was Kremers meteen geïnteresseerd toen ze in de krant het succesverhaal las over de IJslandse aanpak van het middelengebruik onder jongeren.

Preventiemodel
Twintig jaar geleden waren IJslandse jongeren nog de grootverbruikers van Europa wat betreft drank, sigaretten en drugs. In 1998 gaf 42 procent van de vijftienjarigen aan de afgelopen dertig dagen dronken te zijn geweest. In 2018 was dat gedaald naar 6 procent en was het aantal jongeren dat dagelijks rookt gedaald van 23 naar 3 procent. 

Het Trimbos Instituut en het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) haalden de IJslandse onderzoekers die aan de wieg stonden van het preventiemodel eind 2017 naar Nederland. ‘Ik was meteen verkocht’, zegt Kremers, die de dag bezocht. Vooral de positieve insteek sprak haar aan. ‘De IJslanders zetten nu eens niet in op alcoholmatiging, maar op het versterken van factoren die het gebruik van jongeren kan voorkomen.’

Aanknopingspunten
Het IJslandse preventiemodel is niet zomaar over te planten. ‘IJsland is met maar 360.000 inwoners echt een heel ander land en heeft bijvoorbeeld ook een heel andere drankcultuur’, stelt Jeroen de Greeff, adviseur lokaal beleid bij het Trimbos Instituut. ‘Alcoholhoudende dranken zijn alleen in speciale drankwinkels te koop en in sportkantines wordt niet geschonken.’ Daarom is het Trimbos Instituut vorig jaar in samenwerking met de IJslandse onderzoekers en het NJi een pilot gestart waaraan zes gemeenten meedoen. Eén daarvan is een samenwerkingsverband van de Kempengemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel en Reusel-De Mierden.

De motor van het IJslandse preventiemodel is de enquête onder vijftien- en zestienjarigen die jaarlijks wordt afgenomen. Daarin wordt niet alleen naar het middelengebruik geïnformeerd, maar ook in kaart gebracht hoe het ervoor staat met beschermende en risicofactoren, zoals het welbevinden op school en meedoen aan vrijetijdsactiviteiten.

Verveling
Hoewel de Nederlandse jeugd de afgelopen twintig jaar al minder is gaan roken en drinken, is het alcoholgebruik in de pilotgemeenten nog steeds hoog, constateren de onderzoekers. De Kempengemeenten voeren daarbij de ranglijst aan. Een zorgwekkend detail: bijna één op de vijf jongeren begon al met drinken toen ze dertien jaar of jonger waren, waardoor de kans op verslaving op latere leeftijd met een factor vier toeneemt. Nederlandse ouders lijken zich niet aan de NIX18-norm te houden. In de Kempengemeenten drinkt één op de drie jongeren weleens thuis en ruim de helft drinkt bij anderen thuis.

Verder valt op dat Nederlandse jongeren zich niet al te happy voelen op school. Op de scholen in De Kempen verveelt bijna 30 procent zich en bijna 9 procent zegt zich bijna altijd slecht te voelen op school. Een risicofactor voor delinquent gedrag en alcohol- en drugsgebruik, waarschuwen de IJslanders. Daarbij komt dat nog niet de helft van de jongeren na schooltijd aan sport doet. De Kempengemeenten scoren daarbij wel iets beter dan de andere pilotgemeenten.

Jeugdcoaches
De aanbevelingen van de IJslandse onderzoekers zijn voor de zes pilot­gemeenten min of meer gelijk. Zorg voor meer contact tussen ouders zodat ze samen in actie kunnen komen tegen het hoge alcoholgebruik. Dat kan via de scholen, denken de IJslanders. Besteed meer aandacht aan het welzijn op school en zorg voor meer georganiseerde vrijetijdactiviteiten zodat jongeren niet voor hun achttiende in het uitgaanscircuit terecht komen.

In de Kempengemeenten zijn drie werkgroepen bezig met het omzetten van deze aanbevelingen in concrete acties. ‘Daar zijn de twee middelbare scholen bij betrokken, ouders die willen meedenken, de GGD, jeugdcoaches en sportverenigingen’, vertelt projectcoördinator Kremers.

Studiereis
In september deden de twee pilotscholen mee aan een studiereis naar IJsland. ‘Een groot verschil met Nederland is dat kinderen in IJsland van zes tot zestien jaar op dezelfde school zitten. Daardoor kennen ouders elkaar’, zegt Petra de Graaff, ondersteuningscoördinator bij het Rythovius College in Eersel. ‘Bij ons is de ouderparticipatie op de basisschool nog groot, maar als een kind eenmaal naar het voortgezet onderwijs gaat, valt dat weg. Misschien moeten wij ouders van brugklassers met elkaar in contact brengen, maar niet iedereen zit daarop te wachten’, weet ze uit eigen ervaring.

‘We moeten op zoek naar vrijetijdsbestedingen die niets met bierdrinken te maken hebben en die jongeren toch aantrekkelijk vinden’, concludeert Kremers. ‘Dat wordt een kwestie van lange adem. De alcoholcultuur verander je niet in een generatie, IJsland heeft er ook twintig jaar overgedaan.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 24 van deze week (inlog)