Beleid maken met gedragsinzichten corona

Gedrag is medebepalend voor het indammen van het coronavirus. Het RIVM onderzoekt sinds maart vorig jaar onder meer welke factoren bijdragen aan het naleven en volhouden van coronamaatregelen. Die kennis kunnen wethouders, beleidsmakers en communicatiemedewerkers benutten. De inzichten zijn ook na corona bruikbaar.

Onbekende situatie

Een schatkist, noemt de Bossche wethouder Ufuk Kâhya (talentontwikkeling en welzijn, GroenLinks) de informatie die de Corona Gedragsunit van het RIVM sinds maart vorig jaar heeft verzameld en voor iedereen heeft ontsloten. ‘Met zijn allen kom je opeens in een onbekende situatie terecht. Als bestuurder wil je, en dat heb ik ook bij mijn collega’s gezien, alles op alles zetten om ervoor te zorgen dat inwoners nog steeds mee kunnen doen. Ondanks de beperkingen door de geldende coronamaatregelen.’ Hoe je dat kunt doen, leren wat werkt en wat niet werkt, hoe je daar beleid op kunt voeren en je communicatie daarop naar je inwoners toe kunt afstemmen; de verrijkte informatie van het RIVM levert inzichten en inspiratie op, heeft Kâhya ervaren. ‘Al die inzichten zijn ook na corona bruikbaar.’

Gedragsinzichten

In maart vorig jaar heeft het RIVM zijn Corona Gedragsunit in het leven geroepen. ‘Het gaat namelijk niet alleen om het virus, maar ook om het gedrag. Met ons gedrag zorgen we ervoor dat het virus zich kan verspreiden. Omdat we bijvoorbeeld te dicht bij elkaar staan of omdat we de andere maatregelen onvoldoende opvolgen’, vertelt Mariken Leurs, die bij het RIVM verantwoordelijk is voor het team dat gedragswetenschappelijk onderzoek uitvoert. ‘We wilden en willen met ons onderzoek actuele gedragsinzichten opleveren voor beleidsmakers en beslissers als zij een volgende stap willen zetten. Wat kun je daar enerzijds van verwachten, waar moet je rekening mee houden, wat betekent dat voor je communicatieboodschap. We zetten gedragsexpertise in om de pandemie te bestrijden. Hoe kunnen we, door het gedrag dat we vertonen, helpen dat het virus zo snel mogelijk wordt ingedamd.’

Campagnes

De gedragskennis van het RIVM is bij veel gemeenten nog onbekend. Zodra de eerste onderzoeksgegevens bekend werden, heeft het RIVM de beschikbare kennis via zijn website gedeeld. ‘Er zijn maar weinig gemeenten die dit hebben opgepikt’, aldus Leurs. Voor de communicatiemedewerkers van de gemeenten Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam heeft de Corona Gedragsunit een training verzorgd. Daaruit zijn verschillende campagnes ontstaan, waarvan Leurs ziet dat daarbij gebruik is gemaakt van de tips die de Corona Gedragsunit hen heeft meegegeven.

Stickers

In Amsterdam ontvingen inwoners stickers om bezoekers uit te nodigen hun handen te wassen bij aankomst. ‘Het is iets heel kleins, maar we zagen uit ons onderzoek dat voor handen wassen minder aandacht was.’ Een ander voorbeeld is een brief van de Utrechtse burgemeester aan alle inwoners. ‘Die was laagdrempelig met een paar leuke voorbeelden. Zo’n brief komt aan. We hebben ook brieven gezien van andere gemeenten die stijf staan van ambtelijk jargon, waarvan wij ons afvragen hoe zo’n brief bij de mensen binnenkomt. Toonzetting en vorm zijn van invloed op het overkomen van je boodschap. Uit onderzoek weten we wat wel en niet goed werkt en kennen we de drijfveren van mensen om zich aan een maatregel te houden of aan de laars te lappen. We weten steeds meer over wat je als gemeente kunt doen om de vaccinatiedeelname te verhogen in wijken met lager opgeleiden waar de vaccinaties achterblijven. Heel veel verschillende factoren spelen een rol bij het gedrag van mensen. Als je als overheid inzicht hebt in wat er allemaal een rol speelt, kun je dat ook op andere momenten, na corona gebruiken. Maak gebruik van de beschikbare kennis.’

Na-ijl effect

Daar sluit Kâhya zich volmondig bij aan. Hij gunt iedere bestuurder een greep uit de schatkist. ‘De nu opgedane gedragskennis is relevant voor alle gemeenten. Niet alleen voor bestuurders, maar ook voor beleidsmedewerkers en uitvoerders. De inzichten kunnen worden gebruikt als inspiratie, of als naslagwerk. Het helpt je om scherper te kijken, om te reflecteren.’ Maar ook, zo benadrukt de wethouder, is het bruikbaar om te bevorderen dat iedereen kan meedoen en het na-ijl effect van corona op de mentale gezondheid kan worden teruggedrongen. ‘Er zijn nog heel veel actuele vragen waar deze gedragsinzichten een belangrijke rol spelen.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 13 van deze week