Neo-liberale geest brengt christelijke sociale leer om zeep

Ooit nam de christelijke sociale leer een sterke positie in tussen liberalisme en socialisme. Het CDA heeft geprobeerd die positie te herwinnen met een normen- en waardenoffensief. Die poging is mislukt omdat het CDA zijn eigen geschiedenis niet meer kent. De beginselen van subsidiariteit (katholiek) en soevereiniteit in eigen kring (protestant) zijn zoek geraakt in de neo-liberale verindividualisering van de eigen verantwoordelijkheid.

Onlangs zat het blad Inclusief.denken&doen in mijn postmap. Het ging om de derde editie (maart 2011) van het blad dat uitgegeven wordt door de Taakgroep Handicap en Lokale Samenleving. In het blad staat een interview met minister Opstelten van Veiligheid en Justitie die de burger eigen verantwoordelijkheid wil geven als teken van respect. De minister besluit het interview met de volgende woorden: 'Mensen zelf verantwoordelijkheid geven of laten nemen vind ik respect tonen voor mensen. En als het je ècht niet lukt, omdat je in meer of mindere mate verminderd zelfredzaam bent, ja, dán helpen we je!'

Dit is een typische uitspraak – let ook op de accenten op de woordjes ècht en dán – die laat zien dat de neo-liberale geest die momenteel door Nederland waait, het beetje christelijke sociale leer dat nog over was bij het CDA, om zeep helpt. De Taakgroep Handicap en Lokale Samenleving komt op voor de belangen van ‘het kwart van de bevolking dat zichzelf minder goed kan redden’. De minister hamert op de zelfredzaamheid van mensen en op hun eigen verantwoordelijkheid.  De interviewer wil van de minister weten of hij vindt dat die begrippen ook gelden voor de ‘verminderd zelfredzamen’.  Dat zijn mensen met een lichamelijke, psychische, zintuiglijke of verstandelijke beperking, een chronische ziekte of een tijdelijke beperking. In totaal gaat het om bijna vier miljoen medeburgers. Minister Opstelten is heel stellig: de filosofie van de eigen verantwoordelijkheid geldt ook voor deze mensen! 'Ook zij zijn in eerste instantie verantwoordelijk voor hun eigen veiligheid. Het is niet primair de taak van de overheid om deze grote groep van verminderd zelfredzame mensen te helpen. Nee, deze mensen verdienen het dat wij ze laten weten, dat het vanzelfsprekend is dat zij hun eigen verantwoordelijkheid kunnen nemen. En dat zij ook ruimte krijgen om zoveel mogelijk zelf initiatieven te nemen.'

Ook tegen de verminderd zelfredzame mensen blijft de minister zeggen: 'Je bent zelf verantwoordelijk.' Pas als blijkt dat dit niet lukt, is de minister bereid hulp te bieden. De grotere eenheid – de overheid in dit geval – schiet de kleinere sociale eenheid – de verminderd zelfredzame – pas te hulp als deze laatste zijn eigen vermogens om taken uit te voeren heeft uitgeput. Daarmee wijkt minister Opstelten fundamenteel af van de kern van de christelijke sociale leer. In deze leer is het principe van de subsidiariteit een sociaal-ethische toetssteen die wordt aangelegd ter beoordeling van de hulp die grotere gemeenschappen aan kleinere moeten geven, opdat deze de op hen rustende taken naar vol vermogen kunnen (blijven) uitvoeren. Het gaat er juist om de vermogens van die kleinere verbanden te versterken zo lang deze vermogens nog aanwezig zijn en dus niet pas te helpen als deze vermogens zijn uitgeput.

Het zou goed zijn als de ministers van het CDA in het kabinet zich meer zouden verdiepen in hun eigen sociale geschiedenis en de centrale waarden daarvan zouden overbrengen aan hun liberale collega’s. Dat zou ertoe kunnen bijdragen dat het begrip verantwoordelijkheid niet meer zo ondoordacht simpel wordt verindividualiseerd. De CDA-ministers zouden uit hun eigen geschiedenis kunnen leren dat de Wereldraad van Kerken al in 1948 beklemtoonde dat er collectieve voorwaarden nodig zijn om burgers tot het uitoefenen van hun verantwoordelijkheid in staat te stellen en hun vermogens ertoe te ontwikkelen. Het geschiedenisonderwijs is kennelijk niet meer wat het geweest is.