Kafka in Zaanstad

Zaanstad sprak voor een onderzoek met tien gezinnen. Konden zij zelf oplossingen voor hun situatie aandragen? Maar het grootste probleem bleek al te vaak de overheid zelf.  

In opdracht van de gemeente Zaanstad fileert het Instituut voor Publieke Waarden messcherp waar gezinnen met sociale, financiële en gezondheidsproblemen tegenaan lopen. Twee problemen springen eruit: ze krijgen de eindjes niet aan elkaar geknoopt en hebben geen fatsoenlijk dak boven hun hoofd. Opvallend is dat ze deze problemen niet zozeer aan zichzelf te danken lijken te hebben, maar aan de overheid. Uit het rapport Hemelse Modder blijkt namelijk dat die grossiert in fouten, met voor de gezinnen desastreuze gevolgen.

Zo stelt het UWV ten onrechte dat een gezin geen recht heeft op aanvullende bijstand, zegt onderwijsuitvoeringsorganisatie DUO de ene keer dit en de andere keer dat, en maakt een bewindvoerder het weekgeld niet over aan een gezin in de schuldsanering. Verder komt de Belastingdienst er na een paar jaar achter dat ze een gezin te veel kindgebonden budget heeft uitgekeerd en eist terugbetaling van enkele duizenden euro’s.

Daarnaast zorgen de overheid en haar bondgenoten voor kafkaëske situaties. Een gezin kan geen aanspraak maken op gemeentelijke schuldhulpverlening, omdat het korter dan vijf jaar geleden uit de Wet schuldsanering natuurlijke personen (WSNP) is gekomen. Een residentiële jeugdinstelling verwijdert een kind omdat het te veel drinkt en blowt, terwijl het daar juist om die reden is geplaatst. Een gezin weet het verschil niet tussen een WSNP-bewindvoerder en een civiele bewindvoerder, met grote gevolgen. De IND vraagt 225 euro voor een onderzoek naar ontheffing van de inburgeringsplicht voor een zwaar gehandicapt kind. In afwachting van psychiatrische behandeling gaat een meisje voor twee weken naar een inrichting, om daar pas vijf maanden weer uit te worden vrijgelaten. In die periode heeft ze drie maanden platgespoten in een isoleercel gezeten, terwijl ze geen enkel misdrijf heeft begaan.

Grote indruk
De tien casussen hebben grote indruk gemaakt op wethouder Corrie Noom van Zaanstad. ‘Heel treurig vond ik het voorbeeld van de meneer die 1 euro 15 te veel huur betaalt om in aanmerking te komen voor huurtoeslag. Daardoor moet hij een dag meer gaan werken, thuiszorg regelen voor zijn zieke schoonmoeder om de hoek en jeugdzorg voor zijn dochter. Wat een hulp, wat een kosten. Terwijl de oplossing zo gemakkelijk is.’

Ondertussen is Noom wel verder en heeft ze beleidsconclusies verbonden aan het onderzoek. ‘Het heeft ons laten zien dat elke ondersteuningsbehoefte een unieke context kent en daarom een unieke aanpak vergt. Die conclusie dwingt ons tot een fundamenteel andere benadering van hulpvragen. Te lang hebben we mensen willen helpen met een door ons georganiseerd aanbod. De bestuurlijke opgave is nu om uit te gaan van de eigen kracht en regie van mensen. Vervolgens kunnen we met multidisciplinaire, gebiedsgerichte teams bekijken wat er extra nodig is.

Multidisciplinair om de hokjes te doorbreken zodat we wel bij de echte vraag komen. En gebiedsgericht om de kracht van de hulpvrager én diens omgeving aan te boren en te verbinden met de professionele wereld. Dat vergt een ander type professional. Die moet de balans zoeken tussen een oplossing via het professionele circuit en via het mobiliseren van de eigen kracht en de kracht van de naaste omgeving.’

Zaanstad draait momenteel proef met twee van dergelijke teams, waarin ook vertegenwoordigers zitten van niet-gemeentelijke organisaties als MEE. ‘Het komend jaar bereiden we het aantal teams uit, zodat we per 1 januari 2015 gereed zijn voor onze nieuwe verantwoordelijkheden. Het inzicht dat Hemelse Modder heeft gegeven, helpt ons daarbij enorm.’