Nieuw perspectief om schulden aan te pakken

Zijn mensen die schuldhulp afwijzen ongemotiveerd? Hersenonderzoek leert dat obstructie vaker voorkomt uit onvermogen. Dat heeft consequenties voor de lokale dienstverlening, betogen Lector Schulden en Incasso Nadja Jungmann en Helga Koper van Platform 31 in een essay in Binnenlands Bestuur.

Emotioneler
Uit onderzoek met onder meer MRI-scans blijkt dat mensen die opgroeien onder chronische stress gemiddeld genomen een andere hersenstructuur ontwikkelen. ‘Kenmerkend voor die ‘stress-structuur’ is dat je meer bij de dag gaat leven, wantrouwender wordt en veel minder nadenkt over de consequenties van je handelen. Je reageert gemiddeld genomen emotioneler en bent aanmerkelijk minder goed in het maken van plannen en de uitvoering daarvan’, schrijven Jungmann en Koper. Ook zorgt stress ervoor dat mensen sneller verouderen, eerder ziek worden en minder snel herstellen.

Van ongemotiveerd naar onvermogend
Gedrag dat vaak omschreven wordt als ‘ongemotiveerd’ is dus met deze wetenschap te betitelen als ‘tijdelijk onvermogend’, betogen Jungmann en Koper.  Mensen zijn simpelweg niet in staat om het gedrag te vertonen dat van hen verlangd wordt. Voeg dat bij de stijgende vaste lasten en het feit dat steeds meer instanties, vaak overheden, via bijzondere incassobevoegdheden facturen automatisch innen en het wordt duidelijk dat de opgave waar deze mensen voor staan steeds groter worden. Het beeld van ongemotiveerd inruilen voor dat van onvermogend, zorgt voor een verandering in de manier waarop de dienstverlening ingericht moet worden. Het vraagt om een herijking zodat mensen ondanks de beperkingen die ze hebben als gevolg van de stress, ze toch ondersteund kunnen worden, doelen kunnen stellen en die kunnen halen. Want, zo vragen Jungmann en Koper zich af, waarom vragen we van mensen dingen als zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid als mensen in stresssituaties niet de mogelijkheden hebben dit gedrag te vertonen?

 
Mobility Mentoring 

In het Amerikaanse Boston heeft de lokale social work organisatie EMPath in nauwe samenwerking met Harvard University de nieuwe inzichten verwerkt in een aanpak die ‘Mobility Mentoring’ heet en langs twee sporen werkt. “Enerzijds wordt er in de dienstverlening op allerlei manieren ingezet op stressreductie. Anderzijds wordt er voorzien in een manier van coachen (mentoring) en in specifiek ontwikkelde instrumenten die deelnemers in staat stellen om de vicieuze cirkel veroorzaakt door chronische stress  te doorbreken.’

Herinneringen sturen en belonen
In de methode worden mensen ondersteund met doel-actie plannen die helpen vaker de door henzelf gestelde doelen te realiseren. Bijvoorbeeld door sms’jes te sturen om ze eraan te herinneren dat ze een afspraak hebben of door te helpen met plannen. Het idee is dat mensen juist in staat gesteld worden hun eigen verantwoordelijkheid te nemen als ze ondersteund worden met concrete reminders of structurerende ondersteuning. Ook beloning speelt een belangrijke rol. Chronische stress leidt ertoe dat mensen bij de dag gaan leven terwijl het aanpakken van schulden vraagt om het inzicht dat iets nú doen goed is voor de lange termijn. Kleine beloningen, zoals cash, boodschappenkaarten of bijvoorbeeld spaargeld helpt hierbij.

Aandurven
Jungmann en Koper pleiten met de nieuwe Amerikaanse inzichten voor een nieuwe kijk op de begrippen als eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid. Ook het idee dat goed gedrag beloond moet worden, bijvoorbeeld met cash, is iets dat in Nederland nieuw is, maar waarmee geëxperimenteerd kan worden. ‘Als we dit aandurven dan kunnen we misschien net als in de VS in het komend jaar grotere stappen zetten dan we in de afgelopen jaren hebben gedaan’, schrijven de twee.

In Alphen aan den Rijn wordt vanaf dit jaar geëxperimenteerd met Mobility Mentoring. Ook andere gemeenten zijn enthousiast.