Inkomensverbetering maakt minima niet snel gezonder

Verhoging van het inkomen heeft op korte tot middellange termijn nauwelijks effect op de gezondheid en het welzijn van minima. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau.

Mensen met een hoger inkomen hebben gemiddeld een betere gezondheid en ervaren een hoger welzijn dan personen met een minimumloon of een bijstandsuitkering. Dat leidt tot de verwachting dat ook minima gezonder worden als hun inkomen omhoog gaat. Maar verhoging van uitkeringen en armoedebeleid leveren binnen vier jaar geen verbetering op voor hun gezondheid. Hoogstens krijgen de laagste inkomensgroepen wat meer mogelijkheden voor sociale participatie.

Gedragsverandering

Er zal meer moeten worden ingezet op maatregelen die bijdragen aan gedragsverandering, rapporteert het SCP. Het goedkoper maken van gezonde producten of mensen stimuleren tot meer sporten, bewegen en ontspannen kan daar aan bijdragen. Ook andere gerichte maatregelen, zoals schuldsanering voor mensen met problematische schulden, kunnen helpen, omdat die stress reduceren.

Korter leven

Zoals ook uit eerder onderzoeken blijkt, hebben mensen met lage inkomens gemiddeld een slechtere mentale en fysieke gezondheid en ze staan negatiever in het leven. Dit uit zich in korter leven en meer medicijn- en zorggebruik. Ongeveer een derde van de mensen met de laagste 20 procent inkomens ervaart een slechtere gezondheid. Dat percentage ligt drie keer zo hoog als onder de hoogste 20 procent inkomens.

Vooral ontvangers van bijstand en andere minimumuitkeringen hebben gemiddeld een beduidend slechtere gezondheid dan andere volwassenen. Een kwart van hen beweert een slechte of zelfs zeer slechte gezondheid te hebben. Ongeveer 60 procent geeft aan een chronische ziekte of aandoening te hebben of beperkt te zijn in activiteiten.

Minimumloon en uitkeringen

Aanleiding tot het onderzoek was de extra verhoging van het minimumloon (met 10 procent) en de hieraan gekoppelde stijging van uitkeringen, zoals de bijstand en de AOW, per 1 januari 2023. Ook gaat per 2024 het minimummaandloon naar een minimumuurloon. Dat is nu nog hetzelfde voor iedereen die het minimumloon verdient, of er nu per week 36, 38 uur of 40 gewerkte uren tegenover staan.

Enkel de groep die het minimumloon verdient met een 38-urige en 40-urige werkweek kan een forse reële inkomensstijging tegemoetzien bij de invoering van een minimumuurloon in 2024. Er is dus meer nodig om de kabinetsdoelstellingen voor armoedebestrijding in 2025 (kinderen) en 2030 (hele bevolking) te behalen, aldus het SCP.

Meer dan inkomensbeleid

Generiek inkomensbeleid blijkt ongeschikt om op korte termijn de sociaal-economische gezondheidsverschillen in Nederland te verkleinen. Op langere termijn kunnen begunstigden of hun kinderen daar wel profijt van hebben. Kinderen bijvoorbeeld kunnen meer sporten als het gezinsinkomen stijgt. Zij ervaren mogelijk ook minder stress als er thuis minder geldzorgen zijn.

Het beleid moet langer worden volgehouden en breder zijn dan alleen gericht op inkomen, is de conclusie van het SCP. Een substantiële vermindering van de verschillen in gezondheid en welzijn tussen inkomensgroepen verwacht het planbureau niet. Het inkomenseffect door de verhoging van het minimumloon is hiervoor te klein in vergelijking met de huidige inkomensongelijkheid, aldus het SCP.

Geen extra werkprikkel

De financiële maatregelen waartoe is besloten, zijn volgens het SCP essentieel om ervoor te zorgen dat niet meer mensen in armoede belanden. En ze dempen bestaande armoede enigszins. Maar als extra prikkel om werken lonender te maken en het bestaansminimum te verstevigen (zoals het coalitieakkoord beoogt) werken ze niet. Onder meer de hoge inflatie in 2022 gooide roet in het eten en heeft geleid tot een scherpe daling van de reële waarde van het minimumloon en de hieraan gekoppelde uitkeringen. De extra verhoging per 1 januari 2023 herstelt de situatie zoals die in 2021 was. Dan moet niet in 2023 de inflatie oplopen.