Minder geld voor zorg en lantaarnpalen

Geen geld voor de kennissector, minder verduurzaming, verschraling van de begeleiding voor kansarme werklozen. Tekorten op de bijstand plaatsen steeds meer gemeenten voor dilemma’s. Hoe gaan Dordrecht, Nijmegen en Enschede daarmee om?

Passen en meten

Door de tekorten op de bijstand wordt het onderhand een ingewikkeld passen en meten bij het opstellen van de gemeentelijke begroting in Dordrecht. Wethouder Peter Heijkoop (werk en inkomen, CDA): ‘Dat gaat één of twee jaar goed, maar daarna begint het te kraken. De tekorten moeten we goed maken vanuit de algemene middelen, wat op termijn betekent dat we tot een integrale afweging worden gedwongen; bezuinigen op wegonderhoud, minder zorg en lagere investeringen in de openbare ruimte. In het college zijn afgelopen jaren meerdere malen lijstjes besproken met zaken waar we ons met oog op het budget beter niet aan konden wagen. Op ambtelijk niveau worden ook adviezen worden voorbereid voor het nieuwe college op basis van het jaarrekeningresultaat.’

Vicieuze cirkel

Gemeenten krijgen al vier jaar te weinig geld van het rijk om te voldoen aan bijstandsverplichtingen. Vorig jaar kregen de gemeenten 200 miljoen euro te weinig voor het verschaffen van de uitkeringen. De bekendmaking van het te lage macrobudget (het gebundelde budget voor bijstandsbetalingen door alle gemeenten) was in september aanleiding voor Divosa-voorzitter Erik Dannenberg om de noodklok te luiden. ‘De oplopende tekorten zullen gemeenten op termijn gaan dwingen om op andere voorzieningen te bezuinigen.’ Ook heeft het recentste verdeelmodel voor het macrobudget tot onrust geleid; vooral de grote steden komen onder nog hogere druk te staan. In mei vorig jaar constateerde onderzoeksbureau APE in haar onderzoek naar de BUIG-budgetten in de G4 het verdeelmodel onvoldoende rekening houdt met de grote sociale problematiek in die steden. Het einde van de tekorten lijkt ook nog niet in zicht: zestig procent van de gemeenten zal via de vangnetuitkering voor tekortgemeenten 138 miljoen euro uit het macrobudget van 2019 opsouperen. Een financiële vicieuze cirkel dreigt.

On-Nijmeegse maatregelen

‘Door de tekorten op de bijstand moest Nijmegen al enkele jaren ‘bijplussen’ uit de algemene middelen. Bij wijze van spreken is er dus minder geld voor zorg en lantaarnpalen’, legt Jan Marten de Hoop (programmamanager werk, inkomen en armoedebestrijding bij de gemeente Nijmegen) uit. In de voorjaarsnota werd afgelopen jaar dan ook meegedeeld dat er geen extra budgetruimte is voor nieuwe projecten en ambities. ‘Het is eigenlijk een kwestie van zoveel mogelijk verschralen. Momenteel zijn we onconventionele scenario’s aan het voorbereiden om ter overweging voor te leggen aan het volgende college. Bijvoorbeeld het stopzetten van subsidies voor culturele instellingen, het opschroeven van de inkomenscriteria voor minimazorgpolissen, scherper aanbesteden en bezuinigingen op de bijzondere bijstand. On-Nijmeegse maatregelen waarvan we eigenlijk niet verwachten dat die de benodigde 20 miljoen euro opleveren. Het is uiteraard aan het volgende college om daar besluiten over te nemen. We willen zullen alles op alles zetten om de zorg in de stad goed en toegankelijk te houden, maar de tekorten zullen een weerslag hebben. We willen ook zeker voorkomen dat andere grote ambities zoals de energietransitie onder druk komen te staan als gevolg van tekorten op het sociaal domein.’

Uit het dal

Enschede, lange tijd geplaagd door fikse tekorten, was vaak in het nieuws vanwege haar strenge aanpak en handhaving op de bijstand, maar lijkt eindelijk uit het budgettaire dal te klimmen. Wethouder Patrick Welman (werk en inkomen, CDA): ‘We kregen rond 89 miljoen euro om aan de verplichtingen te voldoen terwijl we jaarlijks zo’n 99 miljoen kwijt waren aan uitkeringen. Om voor de vangnetregeling in aanmerking te komen, hebben we een verbeterplan opgesteld om zo snel mogelijk weer op de nul uit te komen. Daarvoor namen we forse maatregelen; bijvoorbeeld een wachtperiode van een maand voor aanvragers boven de 27 jaar. Dat was effectief, maar we werden daarin vervolgens teruggefloten door de Nationale Ombudsman.’ Welman verwacht dit jaar voor het eerst weer een balans tussen uitgaven en inkomsten voor de bijstand. ‘Dat is historisch voor Enschede. De laatste keer is alweer tien à 15 jaar geleden. Dat succes is ook te danken aan de intensievere samenwerking met Duitsland op het gebied van werkgelegenheid, een nauwere samenwerking met het UWV en de acquisitie van extra banen in de eigen regio.’

Pijnlijke keuzes

Terugkijkend op de tekort-periode herinnert Welman zich pijnlijke keuzes die het college heeft moeten maken; ‘Dankzij de Universiteit Twente en de Saxion Hogeschool zijn we een hightech-regio. We hebben dit een lange tijd nauwelijks kunnen verzilveren in vergelijking met bijvoorbeeld Eindhoven. Een innovatiefonds voor startende bedrijven moesten we beëindigen en we konden niet investeren in de uitbreiding van ons Kennispark. Er kan binnenkort eindelijk weer meer geld naar de economische ontwikkeling van de regio en dus naar duurzame banengroei.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 5 van deze week (inlog)