Meer stress en een slechtere werksfeer

Een andere computer, een andere werkplek, al is het maar één bureau verderop; het kunnen de spreekwoordelijke druppels zijn. ‘Stressoren’, noemt Marie-José Sengers van het Bureau Beroepsziekten FNV het: factoren die bij reorganisaties kunnen zorgen voor bijvoorbeeld een burnout. Een kwestie van te hoog opgelopen werkdruk en een verslechterde sfeer. ‘Voor alle duidelijkheid, wij hebben nog geen dossiers uit de overheid binnengekregen die samenhangen met de bezuinigingen. Daarvoor is het nog te vroeg. Wij behandelen zaken pas bij inkomensschade, meestal na 2 jaar ziekte.’

Dat wil niet zeggen dat er geen klachten zijn als gevolg van de toegenomen werkdruk. Bij de ondernemingsraad (OR) van de gemeente Middelburg trekken ambtenaren bijvoorbeeld steeds vaker aan de bel. ‘Vind je ’t gek?’, zegt OR-voorzitter Jacky Nijssen. ‘Van 2012 tot 2015 worden hier 32 fte’s geschrapt. Dat aantal komt bovenop de tien fte’s die dit jaar al worden wegbezuinigd. Dat is meer dan 10 procent van het totale ambtenarenapparaat. De blijvers zitten tot hun nek in het werk, want in taken wordt niet gesneden.’

De werkdruk in Middelburg is zo hoog opgelopen, dat de OR de gemeente raad heeft verzocht plannen te schrappen of later uit te voeren. ‘Elk nieuw plan moet wat ons betreft voortaan vergezeld gaan van een financiële paragraaf die omschrijft wat de personele consequenties zijn’, zegt Nijssen. ‘Extra werk oké, maar dan wel uren erbij.’

Niet uniek

Volgens Abvakabo FNV zijn de Middelburgse klachten over werkdruk allerminst uniek. Fred Bos, regiobestuurder in Amsterdam, noemt als voorbeeld de 3,5 miljoen euro die de gemeente op de brandweer wil bezuinigen. ‘De bezuinigingen gaan zo ver dat de beroepseer wordt aangetast: de brandweer kan het werk niet meer goed doen en wordt geacht risico’s te lopen, die niemand wil’, aldus Bos. De bezuinigingen blijven niet hiertoe beperkt. De stad wil ongeveer vijfhonderd arbeidsplaatsen schrappen. ‘Ook de bestuursdienst begint in de gaten te krijgen dat reorganiseren best ingrijpend kan zijn. De club bleef bij eerdere bezuinigingen altijd buiten schot. Door de centralisatie van diensten zal het aantal taken en dus ook de werkdruk bij de bestuursdienst enorm toenemen, want er moeten daar wel achttien mensen weg’, zegt Bos.

Zijn collega Marco Ouwehand, tweede onderhandelaar van de bond inzake de cao-Rijk, kan ook zo een aantal schrijnende situaties bij departementen opsommen waar het rommelt zoals bij BuZa, Financiën en de inspecties. ‘Neem de Belastingdienst. Daar moeten mensen uit, maar het aantal taken blijft bestaan. Medewerkers worden met een beroep op artikel 58 van het algemeen rijksambtenarenreglement, een noodmaatregel in geval van calamiteiten, van de ene naar de andere afdeling geschoven. De halve bedrijfsvoering bij de Belastingdienst gaat intussen op die manier. Behalve dat artikel 58 daar niet voor bedoeld is, is het uitermate frustrerend voor de professional. Die ziet dat de kwaliteit op de controle van belastingaangiftes achteruit holt.’

Vissen

Soortgelijke frustraties stapelen zich volgens Ouwehand eveneens op bij de arbeidsinspectie. ‘Daar leeft sterk het idee dat ze door de internationale kwaliteitsnorm zakken, onder andere vanwege het schrappen van veel ondersteunende diensten. Inspecteurs verliezen daarmee 30 procent van hun inspectiecapaciteit. Om de beeldvorming intact te houden, wordt alleen nog ingezet op makkelijk te vangen vissen. Echte professionals zien dat het onder hun handen afbrokkelt en raken gefrustreerd. Voor de motivatie is dat bijzonder slecht.’ Volgens de bondsbestuurders verdwijnen als gevolg van bezuinigingsoperaties wel vaak mensen, maar minder snel taken. ‘Soms zie je taken wel verdwijnen, maar de vraag is of de werkdruk op lange termijn niet juist hoger wordt. Als de GGD voorlichting in verschillende talen schrapt en mensen niet goed worden voorgelicht, krijg je dat, elders binnen de GGD, als een boemerang terug.’

-----------------------------

Afnemende motivatie, toenemende frustratie

Drie op de vier ambtenaren geven in het onderzoek van Binnenlands Bestuur en Hay Group aan dat de werkdruk als gevolg van de bezuinigingen aanzienlijk stijgt. Vooral bij het Rijk gaan de bezuinigingen ten koste van de werksfeer. Iets meer dan de helft van de ondervraagden ziet de werktevredenheid en de motivatie verslechteren, het meest bij het Rijk. Gevolg: ruim vier op de tien ambtenaren ervaart of verwacht een aanzienlijke verslechtering van de werksfeer. Wederom is de stemming op de Haagse departementen het somberst. Bijna 60 procent van de werknemers daar voorziet een neergaande lijn.

Volgens Fred Bos, regiobestuurder bij de Abvakabo, neemt de werksfeer per definitie af bij een reorganisatie. ‘Voor degenen die boventallig worden is het niet leuk, maar ook niet voor de achterblijvers’, zegt hij. Marie-José Sengers van het Bureau Beroepsziekten kan de negatieve gevoelens eveneens goed plaatsen. ‘Grote reorganisaties zoals nu bij de overheid gaan vaak gepaard met onduidelijkheid over je rol, onzekerheid of je zelf kan blijven of wie van je collega’s moet vertrekken. Je probeert in eerste instantie duidelijkheid te krijgen van je leidinggevende, als al duidelijk is wie dat is, maar die weet vaak ook niet wat er staat te gebeuren. Het is niet zelden een grote chaos.’

Dat personeel van de centrale overheid opvallend vaak meer gewag maakt van een slechtere werksfeer door bezuinigingen dan collega’s bij provincies en gemeenten is volgens Abvakabo- bestuurder Marco Ouwehand redelijk verklaarbaar: ‘Medewerkers bij provincies en gemeenten hebben meer het gevoel invloed te kunnen uitoefenen op wat wordt besloten dan mensen bij het Rijk. Als je, zinvolle ideeën hebt hoe het beter kan, maar daar wordt niet naar geluisterd, is dat demotiverend.’ Ouwehand vermoedt bovendien dat bij het Rijk harder wordt doorgepakt met bezuinigingen, omdat de pers er bovenop zit. ‘Bij gemeenten is dat minder het geval en is meer ruimte voor compromissen.’

-----------------------------------------

Voorkom klachten

Geef werknemers inspraak en informatie bij veranderingen (FNV Bondgenoten) Zorg als leidinggevende voor duidelijkheid en een gevole van samenhorigheid (Eric van Zelm, Hay Group) Neem medewerkers mee in het bezuinigingsproces en geef ze een belangrijke rol (Jan van der Wal, Markanta) Zoek het niet in de kaasschaaf maar het aantal taken: wees reëel en zeg wat je niet meer wilt doen (Fred Bos, Abvakabo, FNV)