Stelselherziening lost problemen jeugdzorg niet op

Met extra geld en verplichte regionale samenwerking zijn de problemen in de jeugdzorg niet opgelost. Om vernieuwing goed op gang te brengen, moeten de intensieve hulp en de eerste lijn worden verbeterd en de preventie en het pedagogisch klimaat in bijvoorbeeld gezin of school worden versterkt. Dat stelt het Nederlands Jeugdinstituut (NJi).

Verbeteringen

Het zijn de vier kerningrediënten van het jeugdstelsel, aldus het NJi in zijn recent verschenen essay ‘Het groeiend jeugdzorggebruik. Duiding en aanpak’. Het is van belang dat de noodzakelijke vernieuwingen in samenhang worden opgepakt. ‘Een nieuwe stelselwijziging kan dit in de weg staan’, waarschuwt het NJi. Het NJi pleit er ook voor om te focussen op de aanpak van concrete vraagstukken. Het wijkteam zou bijvoorbeeld de meest voorkomende vragen en problemen van kinderen en hun opvoeders in een gemeente in kaart kunnen brengen. Met die inzichten in de hand moeten met alle relevante partijen verbeteringen worden geformuleerd en uitgevoerd.

Prestatiedruk

Het beroep op de jeugdzorg is de afgelopen twintig jaar spectaculair gegroeid, stelt het NJi. Twintig jaar geleden ontving 1 op de 27 kinderen jeugdzorg, nu 1 op 8. Vechtscheidingen en problematisch socialmediagebruik nemen toe. Maar ook prestatiedruk en de hoge geluksnorm hebben geleid tot meer vraag naar jeugdzorg. Die zorgen ervoor dat ‘gewone obstakels in het opgroeien en opvoeden een probleem worden waar kinderen en ouders professionele zorg bij vragen’, aldus het NJi. Gemeenten hebben onvoldoende sturingsmogelijkheden om de hoge instroom in te perken. Zo hebben ze weinig invloed op de instroom via belangrijke verwijzers als artsen en rechters. ‘Soms vallen er dingen onder jeugdzorg, zoals dyslexiezorg, waarvan de vraag is waarom de gemeente daarvoor verantwoordelijk is’, aldus het NJi in zijn essay. ‘En professionals lijken bij twijfel veiligheidshalve te kiezen voor de inzet van steeds zwaardere zorg.’

Risico

De bezuinigingen die tegelijkertijd met de decentralisatie jeugdzorg werden doorgevoerd, staan vernieuwing in de weg, constateert het NJi. Terwijl de verwachting was dat de decentralisatie zou leiden tot de transformatie van het stelsel. ‘Versterking van de basisvoorzieningen en preventie zou niet alleen leiden tot minder beroep op gespecialiseerde zorg, maar ook tot een afname van het aantal ondertoezichtstellingen en uithuisplaatsingen.’ Extra geld om de groei van het zorggebruik op te vangen is volgens het NJi niet voldoende. ‘Er is zelfs een risico dat extra geld de groei in stand houdt. Hetzelfde geldt voor structuurwijzigingen, zoals het verplicht stellen van samenwerking in regio's.’

Wat is normaal

Om een beter functionerend stelsel te krijgen, moet er in de samenleving consensus komen over onder meer wat wel en niet normaal is. En wat belangrijke waarden zijn in het opgroeien van kinderen. ‘Wat valt er eigenlijk onder preventie en jeugdzorg en welk gedeelte wordt betaald uit publiek geld?’ Vervolgens moet via de vier eerdergenoemde kerningrediënten van het jeugdstelsel samenhangend worden gewerkt worden aan de daadwerkelijke vernieuwing van het stelsel. De vernieuwing moet vervolgens concreet worden gemaakt mat de aanpak van de belangrijkste maatschappelijke vraagstukken. Die kunnen per gemeente verschillen. ‘Deze maatregelen zijn essentieel voor het terugdringen van de behoefte aan jeugdzorg.’