Macht en liefde
Hoe pak je overlastgevende of criminele jongeren het beste aan? Hoe krijg je ouders die onmachtig zijn om hun kinderen veilig op te voeden zo ver dat ze gemotiveerd worden om mee te werken met jeugdzorg? Kiezen we voor werkstraf, gevangenisstraf, ondertoezichtstelling of uithuisplaatsing of kiezen we voor het bieden van zorg? Dwingen we af of gaan we op zoek naar de eigen kracht van kinderen en ouders? Sluiten we op en uit of sluiten we in?
Het zijn vragen die voor de jeugdzorg van alle tijden zijn. Het antwoord op die vragen vanuit de overheid wisselt regelmatig met het veranderen van het politieke tij. Terwijl de wetenschap al tientallen jaren een veel consistenter geluid laat horen. Die pleit voor een’en/en’ benadering. Voor ‘tough love’. Voor engageren en positioneren zoals dat in jeugdzorgjargon heet. Niet om moeilijke keuzes uit de weg te gaan, maar simpelweg omdat het bewezen effectief is om te schakelen en te balanceren tussen twee kanten van de gouden medaille voor duurzame jeugdzorg.
Kinderen éénzijdig straffen bevredigt wellicht de behoefte aan genoegdoening in de samenleving, maar de kinderen en de samenleving worden er niet beter van, eerder integendeel. Ouders éénzijdig confronteren met ondertoezichtstelling of uithuisplaatsing leidt niet tot het verdwijnen van hun opvoedkundige onmacht en ontneemt kinderen de kans om zo snel mogelijk weer veilig thuis verder op te groeien. Alleen maar ‘pappen en nathouden’ is net zo schadelijk voor ouders en kinderen. Kinderen worden dan onnodig lang blootgesteld aan onveilige situaties waar ze de rest van hun leven last van kunnen blijven houden. Ouders worden niet gestimuleerd om uit hun onmacht te ontsnappen.
Compromisloos, tijdig, keihard en eerlijk grenzen stellen in combinatie met het bieden van zorg gericht op het aanboren van eigen kracht, op basis van de overtuiging dat in elk kind een goede burger schuil gaat en dat elke ouder in beginsel het beste voor heeft met zijn kinderen is de weg die we in de jeugdzorg moeten gaan. Diegene voor wie wetenschappelijke inzichten die pleiten voor deze aanpak niet overtuigend genoeg zijn verwijs ik graag naar een inspirerende uitspraak van Martin Luther King uit zijn toespraak ‘Where do we go from here’.
‘Één van de grootste problemen van de geschiedenis is dat de begrippen liefde en macht doorgaans als elkaars tegenpolen worden opgevat. Lijnrecht tegenover elkaar zodat liefde gelijkgeschakeld wordt met het opgeven van macht en macht met de ontkenning van liefde. Het is echter zaak dat we het juist gaan zien. Wat we moeten beseffen is dat macht zonder liefde roekeloos en verkeerd is en dat liefde zonder macht sentimenteel en apathisch is. Het is precies die botsing van immorele macht met machteloze deugdzaamheid die de grootste crisis van onze tijd vormt.’
Erik Gerritsen
Met alle respect voor King, maar wat hij hier zegt klopt maar voor de helft. Macht zonder liefde is inderdaad bijna altijd schadelijk voor diegenen die eraan zijn blootgesteld - en dat zijn door de eeuwen heen nogal veel mensen geweest.
Maar liefde zonder macht - waarom zou dat sentimenteel en apathisch zijn? Er zijn zat mensen met heel weinig macht, die aan hun liefde de kracht ontlenen toch een zinvol leven te leiden. Vaak zinvoller dan het leven van diegenen die macht over hen uitoefenen.
Dit is niet bedoeld als excuus om mensen macht af te nemen of te onthouden. Maar er is net zo min aanleiding om mensen die door omstandigheden of keuze weinig macht hebben, om die reden een "sentimentele en apathische" houding toe te schrijven.
Ook als je geen macht hebt, hoef je nog geen willig slachtoffer te zijn. In zijn revolutionaire retoriek maakt King eenzelfde soort denkfout als de mensen die zeggen dat een slachtoffer van verkrachting het vast zelf gewild heeft. Of de mensen die zeggen: "If you are so smart, why ain't you rich?"
Van iemand die, zoals Gerritsen, pleit voor (en misschien zelfs al leiding geeft aan) het "compromisloos en keihard" grenzen stellen in de jeugdzorg, mag worden verwacht dat hij zo'n denkfout niet maakt. Want het is een denkfout die voortkomt uit een gebrek aan inleving in de mogelijke omstandigheden en motieven van mensen. Onder die mensen bevinden zich - als kinderen of als ouders - veel cliënten van jeugdzorg.
Wie zo'n denkfout maakt, is ook minder goed in staat om in te schatten of jeugdzorg "tijdig" of "eerlijk" is - de andere twee kwaliteiten waar Gerritsen voor pleit.
Daardoor geeft zijn pleidooi me uiteindelijk toch een gevoel dat macht hier bezig is zichzelf te rechtvaardigen door iets over liefde te roepen. Ook dat past in een eeuwenoude traditie.
Denk bijvoorbeeld aan de bisschop in de film "Fanny en Alexander". Deze strenge, doch in eigen ogen zeer rechtvaardige geestelijk leidsman legt zorgvuldig uit waarom hij zijn stiefzoon Alexander uit liefde op een bepaalde manier behandelt.
Ik ken Gerritsen niet. Ik zie alleen een fotootje bij dit artikel. Moeilijk hoor, mensen beoordelen... Gelukkig heb ik geen macht over Gerritsen en hoef ik niks over hem te beslissen.