‘Bereid maatschappij voor op zorgschaarste’

De houdbaarheid van de zorg staat zwaar onder druk. Te lang heeft ‘Den Haag’ gestuurd op alleen de financiële houdbaarheid van de zorg. Dat is onvoldoende. Met maatschappelijk draagvlak en voldoende personeel moet ook rekening worden gehouden. Er moeten scherpe keuzes worden gemaakt en de maatschappij moet worden voorbereid op schaarste in de zorg. Daarnaast moet vol op preventie worden ingezet; daarbij moet het taboe op vrijblijvendheid van tafel.

Geen stelselherziening

Dat is de boodschap van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), neergelegd in het rapport ‘Kiezen voor houdbaarheid. Mensen, middelen en maatschappelijk draagvlak’. Dat rapport wordt woensdag gepresenteerd. Grote zorgen heeft de WRR over de kwaliteit en toegankelijkheid van de jeugdzorg, de langdurige ouderenzorg (waaronder de Wmo) en de ggz. Daarop moet acuut worden ingegrepen, terwijl er ook maatschappelijk gedragen langetermijnvisies voor moeten worden ontwikkeld. Stelselherzieningen zijn geen oplossing voor de door de WRR onderzochte problematiek.

Solidariteit onder druk

Als er niets gebeurt rijzen de zorgkosten de pan uit en komt de solidariteit om samen de zorgkosten te dragen verder onder druk te staan, waarschuwt de WRR. Het aandeel van de zorguitgaven in het bbp neemt toe van 13 procent nu naar tussen de 23 en 27 procent in 2060. Ongeveer een derde van de groei komt op het conto van een veranderende samenstelling van de bevolking, zoals vergrijzing. Tweede derde is toe te schrijven aan de toename van chronisch zieken, welvaartstijging en de opkomst van nieuwe zorgtechnologie. De ouderen- en de ziekenhuiszorg zorgen tot 2060 voor de grootste groei: in zowel financieel als personeel opzicht. Over 40 jaar nemen beide sectoren 60 procent van de totale groei van de zorgkosten voor hun rekening. In 2040 zou een kwart van de beroepsbevolking in de zorg moeten werken om alle zorgbehoevenden te kunnen helpen; in 2060 zelfs meer dan een derde. Als de zorguitgaven blijven stijgen zoals nu geraamd, geven gezinnen in 2040 een derde tot de helft van hun bruto-inkomen uit aan zorg.

Urgent

Onhoudbaar, concludeert de WRR. Er ligt een ‘omvangrijke’ en ‘urgente’ houdbaarheidsopgave. De WRR onderscheidt daarbij drie dimensies: een financiële, een personele en een maatschappelijke. ‘Hebben we de middelen, hebben we de mensen, en is er draagvlak? Alleen wanneer deze drie dimensies op peil én in balans met elkaar zijn, is onze zorg houdbaar’, aldus de WRR. Scherpe keuzes zijn daarbij onontkoombaar, waaronder politieke. De Tweede Kamer moet niet meer zonder meer accepteren dat de zorgkosten nu eenmaal groeien, maar met het kabinet een inhoudelijk debat voeren en keuzes maken. Onder meer over wat wel en niet meer collectief wordt vergoed. Als een behandeling niet wetenschappelijk bewezen effectief is, moet deze niet meer worden vergoed, vindt de WRR. Daarvoor moet meer en meer gestructureerd dan nu de effectiviteit van behandelingen in kaart worden gebracht. De verantwoordelijkheid voor de verzameling en ontsluiting van de daaruit voortkomende data moet, voor lange tijd, bij een organisatie worden belegd die stabiel wordt gefinancierd.

Scherpere keuzes

De keuzes die over de zorg worden gemaakt, moeten maatschappelijk gelegitimeerd zijn. Voor te maken keuzes en prioriteiten kan een breed burgerforum worden opgezet, adviseert de WRR.  ‘Binnen een breed burgerforum zouden burgers – na scholing en voorlichting – de politiek kunnen adviseren over de brede prioriteiten in de zorg.’ De maatschappij moet daarnaast worden voorbereid op schaarste in de zorg en ‘op de daaruit voortvloeiende noodzaak tot betere en scherpere keuzes en prioritering’, aldus de WRR. ‘Juist op het gebied van de zorg lijkt de samenleving nog altijd uit te gaan van een onverkorte groei. Daardoor is het moeilijk op een maatschappelijk gedragen manier te beslissen over wat onze prioriteiten moeten zijn’, aldus de WRR in zijn rapport.

Inkomensafhankelijke eigen bijdrage 

Vastgelegd moet worden wat de kern is van de langdurige ouderenzorg die collectief wordt vergoed, stelt de WRR verder. Daarbij moet ook een discussie worden gevoerd over eigen bijdragen. ‘Het zal vermoedelijk onvermijdelijk blijken om de langdurige ouderenzorg meer dan nu te financieren vanuit vermogens- of inkomensafhankelijke bijdragen van de gebruikers.’ Via de Wet langdurige zorg (Wlz) wordt nu zowel de zorg als het verblijf (het wonen) in een verpleeghuis vergoed. Daarin zou een knip kunnen worden gemaakt, waarbij het woondeel door de oudere zelf moet worden opgebracht.

Verplichte preventie

Om een beroep op zorg te voorkomen, moet vol op preventie worden ingezet. De vrijblijvendheid moet er vanaf. De WRR denkt daarbij onder meer aan wettelijke vormen van preventie zoals regulering van producten of productieprocessen met negatieve gezondheidseffecten. Zo kan een lager zoutpercentage of strengere emissienormen voor auto’s verplicht worden gesteld. Ook aan het aanbod kan wettelijk paal en perk worden gesteld, zoals nu ook gebeurt bij de verkoop van tabak en alcohol. Tenslotte kan worden ingezet op het gedrag van de gebruiker, door bijvoorbeeld de accijnzen voor alcohol en tabak te verhogen, een vet- en suikertax in te voeren en lagere tarieven voor gezonde voeding.

Zie ook het artikel 'WRR: acute maatregelen jeugdzorg nodig’