Wijkteam krijgt grote rol in de jeugdbescherming

Om de hardnekkige problemen in de jeugdbescherming op te lossen willen het rijk en de VNG versneld een ingrijpende hervorming doorvoeren. Dit heeft grote gevolgen voor de lokale wijkteams. ‘Een vast gezicht van het wijkteam blijft straks altijd bij een gezin betrokken, ook als er een jeugdbeschermingsmaatregel wordt uitgesproken.’

Vaag en vrijblijvend

De naam van het hervormingsprogramma voor de jeugdbescherming klinkt wat vaag en vrijblijvend: Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming. Maar als de plannen daadwerkelijk worden uitgevoerd, hebben ze ingrijpende gevolgen voor de lokale wijkteams van gemeenten. Voor het programma was aanvankelijk ruim 10 jaar uitgetrokken, maar minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) wil dit versnellen naar drie jaar.

Regionale veiligheidsteams

Het meest ingrijpende plan is de invoering van zogeheten ‘Regionale Veiligheidsteams’ die nauw moeten gaan samenwerken met de lokale wijkteams van gemeenten. Het idee hierachter is dat zo de ‘zorg’ en de ‘bescherming’ van kwetsbare kinderen beter op elkaar aansluiten dan nu het geval is. In die veiligheidsteams werken straks – als het programma inderdaad wordt uitgevoerd – specialisten die nu nog bij drie jeugdbeschermingsorganisaties zijn ondergebracht: de Raad voor de Kinderbescherming, Veilig Thuis en de Gecertificeerde Instellingen (de voormalige Bureaus Jeugdzorg die een door de rechter opgelegde jeugdbeschermingsmaatregel uitvoeren, bijvoorbeeld een onder toezichtstelling).

Noodkreet

‘Zo’n regionaal veiligheidsteam wordt de plek waar alle kennis en vaardigheden van de jeugdbescherming straks samenkomen’, zegt Marcelle Hendrickx, wethouder Jeugdzorg in Tilburg en namens de VNG bestuurlijk opdrachtgever van het programma. ‘Ouders willen het liefst maar één keer hun verhaal hoeven te vertellen, dat is echt een noodkreet die we van ze hebben ontvangen. En dan is het belangrijk dat alle betrokken professionals elkaar vertrouwen en hun informatie zoveel mogelijk delen. Nu zie je nog dat zij allemaal hun eigen vragenlijst gebruiken, dat is verschrikkelijk.’

Omgekeerde ambitie

De jeugdbescherming nieuwe stijl haalt de onveiligheid uit het gezin in plaats van uit het kind, zegt Hendrickx. ‘Daarin zit dus een omgekeerde ambitie. En dan beweer ik niet dat het in de jeugdbescherming nu de ambitie is om kinderen bij gezinnen weg te halen, maar het is helaas wel aan de orde van de dag. En wij weten dat uithuisplaatsingen belangrijke veroorzakers zijn van trauma en dus van nieuw leed.’

Zusjes en broertjes

Jeugdbescherming wordt uitgebreid tot gezinsbescherming. Dit betekent dat de veiligheidsteams straks niet alleen naar de problemen van het kind zullen kijken, maar ook naar die van vader, moeder, zusjes en broertjes. ‘Wat je heel vaak ziet’, zegt Hendrickx, ‘is dat aan zo’n uithuisplaatsing vooral een opeenstapeling van problemen voorafgaat bij de ouders, en niet bij de kinderen. Zo kan schuldenproblematiek een enorme veroorzaker zijn van stress. We weten dat
huiselijk geweld, waaronder kindermishandeling, hier vaak mee te maken heeft. Dáár iets aan doen is dus ongelofelijk essentieel.’

Huiselijk geweld

‘Geweld is een groot en veelvoorkomend probleem en treft niet alleen kinderen’, zeggen Debbie Maas en Hanneke Bakker van het Landelijk Netwerk Veilig Thuis. ‘Zo sterft er elke acht dagen een vrouw in Nederland door huiselijk geweld, vaak door een partner of ex-partner. En 180.000 vrouwen voelen zich niet veilig in hun eigen huis.’ Daar iets aan doen, is volgens Veilig Thuis ook cruciaal voor de veiligheid van eventuele kinderen. ‘Wij zijn ervan overtuigd dat je het aantal uithuisplaatsingen van kinderen in een onveilige situatie alleen kunt terugbrengen, als er goede hulp en begeleiding beschikbaar komt voor hun ouders.’

Vast gezicht

De lokale wijkteams krijgen een belangrijke opdracht bij het ‘opsporen’ van dit soort problemen én bij het
zoeken naar een oplossing. Zodra zij daarbij constateren, of vermoeden, dat er in een gezin ook veiligheidsrisico’s bestaan, schakelen zij de hulp in van het regionale veiligheidsteam. Maar dat betekent volgens Hendrickx niet dat een gezin op dat moment ook wordt overgedragen. ‘Een vast gezicht van het wijkteam blijft straks altijd betrokken, ook als er een jeugdbeschermingsmaatregel wordt uitgesproken.’

Verdragen

De rol van de wijkteams zal daarmee volgens Hendrickx ingrijpend veranderen. ‘Ze hebben inmiddels al de opgave meegekregen om ook de veiligheid van gezinnen te beoordelen, maar dat zal in de komende periode nog nadrukkelijker gaan gebeuren.’ Volgens Astrid Rotering, bestuurslid jeugdbescherming van Jeugdzorg Nederland en bestuurder van Jeugdbescherming west, moet er de komende tijd dan ook  worden geïnvesteerd in de kennis en vaardigheden van medewerkers van wijkteams. ‘Die moeten het ook kunnen verdragen als het wat lastiger wordt, want een gezin overdragen, dat is straks niet meer de bedoeling.’

Proeftuinen

Zes proeftuinen experimenteren op dit moment met de nieuwe werkwijze.  Volgend jaar komen er daar nog vijf bij, waaronder de regio Hart van Brabant. ‘Wat we in deze proeftuinen nu al zien’, zegt Hendrickx, ‘is dat het gezamenlijk en gelijktijdig met elkaar aan de veiligheid in gezinnen werken ongelofelijk goed werkt. Ook preventief. Ouders zitten vanaf het begin als gelijkwaardige partner aan tafel en weten precies wat er gaat gebeuren en welke rechten ze hebben. Daardoor zijn ze veel eerder bereid om hulp te accepteren en voorkom je het gedwongen kader.’

Lees de rest van dit artikel in Binnenlands Bestuur nummer 21.