Lageropgeleiden wantrouwen voedingsadviezen

‘Dat is toch vaak de makkelijkste verklaring. Je legt het probleem bij het individu, zonder oog voor de sociaal-culturele omgeving van de personen die je test. Het is ook lastig om dat laatste te meten. Begrijp me niet verkeerd: natuurlijk spelen individualistische factoren zoals het inkomen een rol. Maar de sociologische kijk op het gezondheidsprobleem ontbreekt in mijn optiek nog vaak. Terwijl de sociaal-culturele omgeving van mensen enorm belangrijk is.’

‘In de Verenigde Staten heeft een onderzoeker een tijd met een aantal arme gezinnen samengeleefd. Hij keek daarbij naar ‘hun gezondheidsomgeving’: waarop baseren zij hun keuzes voor het eten dat ze eten? Wat is hun cultuur van avondeten? Is dat uitgebreid samen aan tafel, of een snelle hap op de bank voor de televisie? Aan het einde van de rit kregen ze een bepaald geldbedrag voor het meedoen aan het onderzoek.

Wat bleek? Met dat extra geld gingen ze desondanks alsnog naar de McDonald’s. Gezond eten stond niet per se op de eerste plaats. Bijvoorbeeld omdat de ouders wisten dat hun kinderen toch wel fastfood willen eten. Dat paste dus beter binnen hoe zij hun leven leiden. Bovendien weten veel burgers niet wat ze met bepaalde groenten aan moeten. Ook al krijg jij te horen dat een vette hap ongezond is, als je niet weet wat je met het gezonde alternatief moet, kies je er toch wel voor. Vaak wordt verondersteld dat mensen de informatie niet begrijpen. De meeste mensen snappen het wel, maar ze weten niet wat ze met die informatie moeten. Het staat zo ver van ze af, geen idee wat ze met die groenten allemaal kunnen doen.’

‘Of het nu gaat om een suikertaks, het verminderen van bepaalde ongezonde bestandsdelen in voeding, of instrumenten waarmee gemeenten de voedingsomgeving gezonder willen maken: het zijn allemaal interventies die zijn bedacht door hogeropgeleiden. Mensen met hbo- en academisch denkniveau maken de dienst uit in dergelijke instituties. Zij weten niet goed de vertaalslag te maken naar lageropgeleiden. Die laatste groep ervaart dat er iets van hogerhand wordt opgelegd, dat een bepaalde eetcultuur hen wordt opgedrongen. De gedachte heerst dat hogeropgeleiden het beter weten dan zij.

Neem de communicatie. Soms wordt er gesproken over ‘slimme keuzes maken’. Dat heeft iets belerends, alsof wanneer je dat niet doet je niet slim genoeg bent.’

‘Dat was wel de verwachting, maar het is niet zo dat mensen negatiever worden ten aanzien van de boodschap wanneer zij een naam van een institutie zien of wanneer er gebruik wordt gemaakt van simpel taalgebruik. Het is wel zo dat mensen zonder tertiair opleidingsniveau constant negatiever waren. Ze hadden bijvoorbeeld meer het gevoel dat hun vrijheid om zelf te kiezen werd afgenomen. Dat leefde bij lageropgleiden meer dan bij hogeropgeleiden. Ondanks dat het er niet heel letterlijk in staat, hebben ze toch het gevoel: het wordt mij opgelegd.’

‘Lokale, kleinschalige initiatieven die minder draaien om het zenden van informatie kunnen hierbij helpen. Denk aan een buurthuisavond die in het teken staat van het koken van gezonde maaltijden. Dergelijke eerste stappen staan een stuk dichter bij de inwoners zelf, en leren deelnemers al doende beter koken. Daar moet wel bij gezegd worden: lang niet iedereen komt daar op af. Het is erg vrijblijvend en al proberen mensen daar een nieuw gezond recept, het is maar de vraag of ze dat thuis weer maken. Gemeenten kunnen dit stimuleren, maar verwacht geen wonderen.’

‘Met name de landelijke overheid moet inzetten op structurele interventies. Denk aan een suiker- en vettaks, het verlagen van het btw-tarief op groente en fruit, striktere eisen stellen aan de voedingsmiddelenindustrie. Dat soort zaken. Als je het breder trekt naar gezondheid kunnen gemeenten eveneens een bijdrage leveren aan een gezondere leefomgeving. Bijvoorbeeld een rookverbod op bepaalde plekken. Dergelijke interventies hebben meer effect omdat ze moeilijker te omzeilen zijn. Het wordt letterlijk opgelegd.

Dat heeft echter ook een keerzijde. Het risico bestaat dat mensen nog negatiever worden over instituties. Overheden moeten deze maatregelen daarom niet klakkeloos overnemen, maar duidelijk communiceren naar burgers waarom ze deze besluiten nemen en waarom ze effectief zijn. Daarvoor moet nog een groep betrokken worden die nu buiten spel staat. Ook dat is geen gemakkelijke opgave.’