Kritiek op tijdelijke wet opvang Oekraïners

Het kabinet moet beter motiveren waarom het staatsnoodrecht vervangen moet worden door de Tijdelijke wet opvang ontheemden Oekraïne. Dat stelt de Afdeling advisering van de Raad van State (RvS). Met deze tijdelijke wet wil de regering een ‘reguliere wettelijke basis’ creëren voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen.

Door de enorme druk op het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en de hoge instroom van Oekraïense vluchtelingen heeft het kabinet op 1 april 2022 het staatsnoodrecht geactiveerd. Hierdoor kregen burgemeesters de wettelijke taak om zorg te dragen voor de opvang en verzorging van vluchtelingen uit Oekraïne.

‘Acute noodsituatie’

Het staatsnoodrecht is altijd tijdelijk en mag niet langer duren dan noodzakelijk. Daarom wil de regering het vervangen door de Tijdelijke wet opvang ontheemden Oekraïne. Volgens het kabinet is er namelijk geen sprake meer van een ‘(acute) noodsituatie’ zoals in 2022. Zodoende is het niet meer nodig dat alleen burgemeesters verantwoordelijk zijn voor de opvang en verzorging. Die taak komt met dit wetsvoorstel te liggen bij de voltallige colleges van B en W. Verder verandert er inhoudelijk niets ten opzichte van de huidige regeling.

Geen verschillen

De RvS vindt het echter onduidelijk waarom volgens de regering die ‘(acute) noodsituatie’ achter de rug is. De oorlog in Oekraïne duurt immers onverminderd voort en het COA is nog altijd niet in staat om de toestroom van vluchtelingen uit Oekraïne het hoofd te bieden. Ook constateert het adviesorgaan dat het wetsvoorstel voor relatief korte duur van kracht zal zijn, namelijk tot (uiterlijk) maart 2026. Er staan daarbij, in vergelijking met het nu geldende staatnoodrecht, ‘vrijwel geen verschillen in’. ‘Tegen deze achtergrond moet zorgvuldig worden afgewogen wanneer de situatie zodanig is gewijzigd dat het inzetten van het staatsnoodrecht niet meer nodig is’, aldus de Afdeling advisering.

Spreidingswet

Verder moet het kabinet verduidelijken hoe het wetsvoorstel zich verhoudt tot de Spreidingswet. Gemeenten worden namelijk door dit wetsvoorstel ‘structureel’ verantwoordelijk voor het vinden van opvangplaatsen voor álle asielzoekers, dus ook voor Oekraïense vluchtelingen. ‘Als de Spreidingswet wordt aangenomen, is het de vraag of er nog noodzaak bestaat aan een aparte regeling voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen’, zegt het adviesoorgaan. Bovendien zou het naast elkaar bestaan van beide wetten kunnen leiden tot ‘problemen in de uitvoering’. Twee opvangsystemen lopen dan door elkaar. 

Aandachtspunten

De uitvoering is ook een punt van zorg voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Die liet eerder dit jaar weten blij te zijn met het voorstel, maar heeft zijn bedenkingen bij de uitvoerbaarheid van de tijdelijke wet. Uit een eerdere enquête bleek dat driekwart van de gemeenten capaciteit tekortkomt voor opvang.

Ook struikelde de gemeentekoepel over een passage uit de toelichting bij het wetsvoorstel. Daarin staat dat beschikbaarheid van medische zorg voor ontheemden uit Oekraïne door gemeenten geregeld moet worden. ‘Gemeenten hebben nooit een rol gehad in het beschikbaar maken van medische zorg en kunnen hier ook niet op sturen’, zegt de VNG. ‘Uiteraard zullen gemeenten zich inspannen om met zorgaanbieders tot afspraken over de toegankelijkheid en beschikbaarheid van zorg te komen (dit doen ze nu ook al), maar ze kunnen daarvoor niet verantwoordelijk worden gesteld.’