Geen meerderheid voor afschaffen kostendelersnorm

Er is ook binnen de nieuwe samenstelling in de Tweede Kamer geen meerderheid voor het volledig afschaffen van de kostendelersnorm. Dat bleek dinsdag toen de Kamer een motie van Sandra Beckerman (SP) wegstemde. Zij diende de motie in bij het debat over het Nationaal Actieplan Dakloosheid. Tijdens dat debat wees demissionair staatssecretaris Van Ooijen op de eigen verantwoordelijkheid van gemeenten om maatwerk toe te passen.

Kostendelersnorm

De kostendelersnorm houdt in dat uitkeringsgerechtigden die samenwonen met andere volwassenen vanaf een leeftijd van 27 jaar een lagere uitkering ontvangen. Tot 1 januari 2023 was de leeftijdsgrens overigens 21 jaar. Een alleenwonende uitkeringsgerechtigde ontvangt nu 70 procent van de bijstandsnorm, terwijl twee volwassenen met een uitkering in hetzelfde huishouden allebei 50 procent van de bijstandsnorm krijgen. Hoe meer mensen in een huishouden, hoe lager de individuele uitkering.

Dakloosheid

Het principe van de kostendelersnorm is gestoeld op het feit dat samenwonenden vaste lasten kunnen delen. Ze betalen per persoon bijvoorbeeld al minder huur, maar ook andere kosten worden gedeeld. Een neveneffect kan echter zijn dat bijstandsgerechtigden minder snel geneigd zijn om samen te gaan wonen. Hun inkomen wordt dan immers minder. Onderzoek liet in 2020 zien dat de kostendelersnorm zelfs dakloosheid tot gevolg kan hebben. Toen was de leeftijdsgrens wel nog 21 jaar.

Weinig resultaat

Dat was dan ook de reden dat de kostendelersnorm ter sprake kwam tijdens het debat over dakloosheid op 5 juni jongstleden. Volgens verschillende Kamerleden, waaronder die van GroenLinks/PvdA, de SP, de ChristenUnie, Volt en het CDA, heeft het overheidsbeleid om dakloosheid tegen te gaan op zijn zachts gezegd niet de gewenste resultaten behaald. Onder andere NSC wilde weten of het demissionair kabinet inzicht kan bieden in de wijze waarop gemeenten de gelden die zij krijgen voor de preventie van dakloosheid besteden.

'Schandalige ontwikkeling'

Volgens de staatssecretaris hebben recente pogingen van de overheid om iets te doen aan de groeiende dakloosheid wel degelijk geholpen. Er zijn meer 24-uursopvanglocaties en meer kleinschalige voorzieningen. Dat zie je volgens Van Ooijen terug in de cijfers: na 2018 is er een daling waar te nemen. Tussen 2009 en 2018 verdubbelde het aantal daklozen echter. ‘Het is eigenlijk een schandalige ontwikkeling geweest dat tien jaar lang elk jaar het aantal daklozen is toegenomen’, erkent de staatssecretaris.

Kabinet erkent: kostendelersnorm veroorzaakt dakloosheid

En ook na de ingezette daling sinds 2018 is het aantal daklozen in 2024 nog niet terug op het niveau van voor 2009. In 2023 was zelfs alweer een stijging waar te nemen. Er gebeurt dus niet genoeg, vinden veel Kamerleden. Volgens de SP is het afschaffen van de kostendelersnorm een stevig middel om de positie van bijstandsgerechtigden te versterken. Van Ooijen erkent dat het een oplossing voor dakloosheid is. Toch ontraadde hij de motie van Beckerman, die overigens mede werd ingediend door GroenLinks/PvdA Kamerlid Lisa Westerveld.

421 miljoen per jaar

De impact van het schrappen van de norm is volgens Van Ooijen te groot om deze in het kader van dakloosheidpreventie aan te raden als demissionair kabinet. ‘Die norm is voor nog heel veel meer issues een vraagstuk. In het kader van dit debat kan ik dus niet anders dan de motie ontraden, omdat die nu echt niet aan de orde is’, zei hij vorige week. Het CPB berekende in 2020 dat de kosten voor het volledig afschaffen van de kostendelersnorm zouden uitkomen op 421 miljoen euro per jaar, bijna geheel door hogere bijstandskosten. Het verhogen van de grensleeftijd naar 27 jaar kostte in verhouding relatief weinig, slechts 68 miljoen per jaar.

Nieuw dashboard

Westerveld vroeg Van Ooijen nog of gemeenten wel op de hoogte zijn van het feit dat zij maatwerk mogen toepassen als het gaat om de kostendelersnorm. Bijvoorbeeld door, wanneer iemand dakloos is of dakloos dreigt te worden, wel toe te staan dat iemand samenwoont zonder te korten op de uitkering. Van Ooijen gaf aan dat hij denkt dat gemeenten wel maatwerk toepassen, maar dat hij dit pas zeker weet als gemeenten dat ook aangeven via een nieuw dashboard dat de inzet van gemeenten op dakloosheidspreventie bijhoudt.

Stemming

Voorafgaande aan de verkiezingen van 22 november 2023 bleek uit een analyse van de verkiezingsprogramma’s door Binnenlands Bestuur dat in ieder geval BBB, GroenLinks/PvdA, SP, PvdD, Volt en Denk de kostendelersnorm volledig wilden afschaffen. Veel andere partijen gaven in hun partijprogramma’s wel aan versoepelingen of andere wijzigingen te willen doorvoeren, maar niet een volledige afschaffing. De stemmingsuitslag toonde dinsdag in de Kamer bijna dezelfde verdeling. Forum voor Democratie stemde ook voor de motie. BBB stemde opeens tegen, niet duidelijk werd waarom de partij van standpunt is gewijzigd.