Klem in het incassosysteem
Maar er gaat wel iets fundamenteel mis als we een incassosysteem creëren waarin mensen, als ze eenmaal schulden hebben, alleen maar verder klem komen te zitten.
Mensen met schulden komen door een opeenstapeling van beslagen steeds vaker terecht op een inkomen dat lager is dan in de wet is vastgelegd. Dit is een probleem want in die situatie is het maken van nieuwe schulden onvermijdelijk.
Eens was er een vrij overzichtelijke rangorde van preferente en concurrente schuldeisers. De eerste groep had meer rechten dan de tweede en de beschikbare middelen werden vrij helder verdeeld. De schuldenaar had recht op de beslagvrije voet (een bedrag gelijk aan 90 procent van de bijstandsnorm) en het bedrag daarboven ging naar de schuldeisers. Door de toekenning van nieuwe bevoegdheden duwen preferente schuldeisers elkaar inmiddels steeds vaker en hardhandiger opzij. Naast de schuldenaar zijn ook schuldeisers zoals het MKB hier de dupe van. In deze tijd waarin de schuldenproblematiek nog steeds toeneemt, moeten we snel de perverse prikkels uit het incassosysteem halen. Niemand wordt er wijzer van als de schuldenproblematiek bij huishoudens verder toeneemt doordat ze klem komen te zitten in het incassosyteem.
Een op de tien huishoudens bevindt zich in een problematische schuldsituatie. Daarnaast is er nog een aanzienlijke groep met flinke schulden. Zij kunnen het hoofd net boven water houden. Voor al deze huishoudens geldt dat ze te maken hebben met verschillende schuldeisers die naast elkaar proberen om hun vordering te incasseren. In de afgelopen jaren kregen allerlei schuldeisers nieuwe incassobevoegdheden. Zo kan het College voor Zorgverzekeraars bij een premieachterstand van zes maanden de premie rechtstreeks inhouden op het inkomen van de schuldenaar, kunnen verhuurders beslag laten leggen op de huurtoeslag en kan de Belastingdienst bij notoire wanbetalers rechtstreeks geld van de bankrekening afschrijven.
Zelfs als dit soort maatregelen niet samengaan, kunnen er al problemen ontstaan. Een huishouden krijgt huurtoeslag omdat het inkomen niet hoog genoeg is om de huur te betalen. Als er beslag wordt gelegd op die toeslag, dan staat het huishoudboekje al onder druk. Echte problemen ontstaan er als een huishouden te maken heeft met meerdere schuldeisers. De incassobevoegdheden werken op elkaar in en het huishouden houdt (een stuk) minder dan 90 procent van de bijstandsnorm over. Zelfs degenen die beschikken over uitmuntende budgetvaardigheden houden het dan niet droog. Nieuwe schulden zijn onvermijdelijk met alle gevolgen van dien.
Schuldhulpverleners, sociaal raadslieden en deurwaarders constateren dat het steeds vaker voorkomt dat huishoudens met schulden een besteedbaar inkomen hebben (ver) onder de beslagvrije voet. Schuldenproblematiek heeft allerlei oorzaken: gedrag, economische situatie, malaise op de huizenmarkt. Vraagstukken die we niet van vandaag op morgen oplossen. De toename van de schuldenproblematiek als gevolg van ons incassosysteem kunnen we echter wel aanpakken. Bijvoorbeeld door een landelijk beslagregister in te richten. Deurwaarders weten voor ze beslag leggen vaak niet of er al anderen beslag hebben gelegd. Door te voorzien in een beslagregister weten deurwaarders wel wie hen eventueel al voor ging en kan de beslagvrije voet (sneller) correct berekend worden. Zeker als de wijze waarop de beslagwetgeving in elkaar zit sterk wordt vereenvoudigd. Ook verdient het aanbeveling om een aantal bijzondere incassobevoegdheden aan te passen. Door bijvoorbeeld het beslag op de toeslagen onmogelijk te maken (maar bij achterstanden de toeslag wellicht direct naar de verhuurder etc te storten), wordt voorkomen dat een noodzakelijk deel van het inkomen niet beschikbaar is voor de lopende termijnen. De bovenstaande aanbevelingen maken deel uit van een onderzoek dat ik aan de Hogeschool Utrecht uitvoerde in samenwerking met het Landelijk overleg sociaal raadslieden. Het CDA tweede kamerlid Mirjam Sterk heeft het kabinet inmiddels om een reactie gevraagd op ons rapport.
Voor de meeste (bijzondere) incassobevoegdheden geldt dat ze niet zomaar zijn bedacht. Als de belastingdienst een vordering direct van mijn bankrekening schrijft is dat efficiënt en goedkoop. Het bovenstaande verhaal is geen aanklacht tegen de (bijzondere) bevoegdheden an sich. Voor ons allemaal geldt dat we onze verplichtingen na moeten komen. Effectieve en efficiënte incassobevoegdheden passen bij een evenwichtig economisch stelsel. Maar er gaat wel iets fundamenteel mis als we een incassosysteem creëren waarin mensen, als ze eenmaal schulden hebben, alleen maar verder klem komen te zitten. In een periode van toenemende verschuldiging is dat het laatste waar we verder mee komen.
Nadja Jungmann
Die oorzaak ligt, naar mijn stellige overtuiging niet in de eerste plaats, zoals reactionair Nederland en vooral de "dubbeltje op zijn kant-achtige programma's op de commerciele televisie ons graag willen laten geloven, bij de schuldenaren zelf.
Waar dan wel? Nou, toevallig zat ik laatst vanwege mijn werk wat te snuffelen in allerlei gegevens van het CBS. En uit informatie over 2009 bleek dat de rijkste 1% van de Nederlanders 40% van alle vermogen dat er is, bezit. De rijkste 10% heeft 60% en de circa 44% meest vermogende Nederlanders heeft samen 100% van ons totale vermogen. Dat van de rest: meer dan de helft van de mensen, de meesten nog iets te eten hebben komt alleen maar omdat de ca 10% allerarmsten zo diep in de min staan dat half Nederland er de kachel van kan laten branden. En natuurlijk zijn dat precies de 10% waar u het ook over hebt.
Ter vergelijk: in 1980, dus voor het begin van het neo liberalisme, bezat de rijkste 1% van de mensen 24% van alle vermogen, dus in 30 jaar tijd hebben de rijken bijna een zesde van het totale vermogen van het land in de zakken gepropt. Waarschijnlijk is dat meer geweest dan de hele economische groei.
En zo kan ook worden verklaard waarom we 30 tot 40 jaar geleden ons gezin van een inkomen konden onderhouden, konden autorijden, de kinderen konden laten studeren, niet bang hoefden te zijn om de dokter te laten komen als we ziek waren en, als we een beetje rustig aan deden, nog met vakantie konden ook.
Wie zo'n luxeleven nu wil die komt aan twee inkomens nog tekort. Logisch want al het geld zit nu in de zakken van de rijken!.
En natuurlijk kan op deze wijze ook worden verklaard waarom we destijds, voor 1980, geen voedselbanken nodig hadden, er geen daklozen over straat zwierven en waarom er toen nauwelijks sprake was van schuldenproblematiek.
Nog een feit: In 2009 waren er in Nederland 154.000 miljonairs met een gemiddeld vermogen van 3 miljoen. is totaal 462 miljard.
De staatsschuld loopt momenteel tegen de 400 miljard. Conclusie: de financiele problemen komen niet door de zorgkosten, de bijstand, de studenten, de ambtenarensalarissen, de pensioenen en noem maar op. Nee, we zitten in de problemen omdat we ons al die rijken niet kunnen veroorloven. Waren zij er niet, dan was er geen staatsschuld en konden we ons 25 miljard per jaar aan rente besparen.
Dus kunnen we natuurlijk de acute schuldenproblemen bestrijden met lapmiddelen als kwijtschelding en verkapte kwijtschelding als schuldsanering. Maar om het probleem echt op te lossen zal het vermogen dat er is in Nederland anders, lees veel gelijkmatiger, over alle mensen verdeeld moeten worden. En tegen de overtuigde kapitalist die daarvan gruwelt zeg ik: Sorry, maar jullie neoliberalisme blijkt nu te leiden tot hongersnood en straks waarschijnlijk tot oorlog. Haal je kop uit het zand en geef toe dat jullie systeem gefaald heeft.
Zoals het er nu voor staat los je de schuldenproblematiek alleen nog op door het geld van de rijken gewoon af te pakken, op wat voor manier dan ook. Is er nog een Robin Hood ergens?