Jeugdzorg Breinbrekers: de oplossingen

De zomervakantie is voorbij. Het moment is gekomen om de maar liefst 33 reacties op de vijf jeugdzorgbreinbrekers uit mijn vorige column te beoordelen. Niemand behalve de inzenders zelf zal het mij euvel duiden dat ik de gebruikelijke ongefundeerd kritische anonieme “stokpaard”-reacties die ook nog eens niet ingaan op de gepresenteerde breinbrekers daarbij zal negeren.

Veruit het grootste deel van de reacties had als rode draad “blijf uit de buurt van (bureau) jeugdzorg want die helpen je van de regen in de drup, los het zelf op zonodig met inzet van deskundige professionals”. In algemene zin is dat natuurlijk een prima advies. Sterker nog, als men op eigen kracht in staat en vrijwillig bereid is tot het zoeken en aanvaarden van de benodigde hulp, zal Bureau Jeugdzorg nooit in beeld komen. Maar daar gingen de gepresenteerde casussen natuurlijk niet over. Die gingen over onmachtige cliënten die daar op dat moment niet toe in staat waren.

In de betreffende reacties gebeurt precies hetzelfde als wat we in de echte werkelijkheid ook vaak zien. Wegkijken van de ongemakkelijke waarheid dat er nu eenmaal in onze samenleving ook mensen zijn die onmachtig zijn om puur op eigen kracht en volledig vrijwillig een veilig opvoedklimaat voor hun kinderen te creëren. Die mensen adviseren om vooral uit de buurt te blijven bij (bureau) jeugdzorg is dan een zeer schadelijk advies. De situatie zal immers vanzelf verder uit de hand lopen en zodanig kunnen escaleren dat een dwangmaatregel (ondertoezichtstelling en/of uithuisplaatsing) niet meer te voorkomen is. Daarmee wordt ook de kans op onherstelbare schade in de relatie tussen ouders en kinderen vergroot. Een hele slechte oplossing dus die niet in het belang van kinderen in de knel is maar ook niet in het belang van hun ouders.

Meer sympathie heb ik voor (een deel van) de reacties van Leen de Jong die in algemene zin en ten aanzien van casussen 1 en 2 pleit voor de inzet van stevige hulpverleners die praktisch denken en goed kunnen communiceren met betrokkenen om van daaruit helder te krijgen wat er door de mensen zelf samen met hun sociale netwerk opgelost kan worden en waar ze een steuntje in de rug nodig hebben. Heel goed dat hij met betrekking tot casus 1 (psychotische moeder zwaaiend met pasgeboren baby) niet de makkelijke weg van de uithuisplaatsing kiest. Dat het allemaal vanzelf goed komt met alleen hulp van de huisarts (medicatie) en het familienetwerk zonder bemoeienis van Bureau Jeugdzorg is mijns inziens weer te naïef.

Met Juliette Santegoeds ben ik het dan ook eens dat een zwaargewicht casemanager met grote handelingsvrijheid onderdeel uitmaakt van de oplossing. In deze casus heeft de gezinsmanager zelf al de eerste goed stap gezet. Tijdelijke uithuisplaatsing in het familienetwerk. Ondanks de heftig gewelddadige aanleiding, is inderdaad de meest aangewezen vervolgaanpak zorgen dat moeder herstelt, therapie trouw is en samen met haar familie weer grip krijgt op haar leven. Zo wordt onnodige strijd met de jeugdzorg voorkomen en kan de baby ook weer snel veilig bij moeder terug geplaatst worden. Als moeder onverhoopt niet therapie trouw blijkt en haar stoornis blijkt chronisch, dan ligt een netwerkplaatsing met ruimte omgangsregeling voor de hand.

In de tweede casus (tienermoeder die op straat dreigt te komen) wordt door een “goed in de jeugdzorg ingevoerde Amsterdammer” gesuggereerd om moeder en kind gewoon in de vrouwenopvang op te nemen. Dat zou inderdaad een prima tijdelijke oplossing zijn, maar daarbij wordt voorbijgegaan aan de in deze casus beschreven helaas nog te veel voorkomende realiteit van wachtlijsten. Om in deze casus onnodige scheiding van moeder en kind te voorkomen is de beste (en direct ook duurzame) oplossing simpelweg dat de gemeente (in samenwerking met woningbouwcorporaties die een bepaald quotum woningen hiervoor reserveren) voor een woning zorgt eventueel in combinatie met hulp aan huis (begeleid wonen). Eens dus met wat Juliette Santegoeds daar over schrijft. Dat gaat ten koste van andere wachtenden op een woning, maar wat het zwaarst weegt moet het zwaarst tellen. Geen voorrang verlenen betekent de zekerheid van onnodig verder escalerende jeugdzorgproblematiek en hoge kosten. Hetzelfde geldt voor casus 3 (meisje dat na succesvol doorlopen van verschillende jeugdzorgtrajecten op haar 18de een woning nodig heeft en anders dreigt te gaan zwerven).

Rina Beers merkt terecht op dat in veel casussen de problemen niet bij jeugdzorg lijken te beginnen en dus de oplossing ook elders ligt (bij de gemeenten!). Ook in de vierde casus (moeder uit Nigeria met grote schulden die haar twee kinderen fysiek mishandelt en uit huis dreigt te worden gezet door de woningbouwcorporatie vanwege een vervuilde woning en overlast als gevolg van alcoholmisbruik), zijn de eerste stappen die moeten worden gezet een snelle schuldenregeling en “on hold” zetten van de dreigende uithuiszetting. Opnieuw is de gemeente aan zet. Die is verantwoordelijk voor de nu nog veel te bureaucratische schuldhulpverlening die de schulden vaak eerder groter maakt dan kleiner en die kan bij de woningbouwcorporatie aandringen op een pas op de plaats. Als dit aanbod gecombineerd wordt met de eis aan moeder om hulp te aanvaarden bij het op orde brengen van haar huis (via de inzet van een Eigen Kracht Conferentie gericht op het realiseren van een nieuw sociaal netwerk), het werken aan haar alcoholprobleem en het stoppen van het slaan van haar kinderen, dan is er perspectief op normalisering en kan een ondertoezichtstelling/uithuisplaatsing voorkomen worden. Het is in deze casus niet uitgesloten dat de bron van alle stress en daaruit voortvloeiende kindermishandeling, overlast en escalerende strijd met de instanties is gelegen in de schuldenproblematiek. Terecht wordt in een aantal andere reacties opgemerkt dat schulden ook het gevolg kunnen zijn van psychiatrische of LVB problematiek. In dat geval is natuurlijk ook behandeling van moeder nodig. Alleen als moeder elke hulp blijft weigeren en haar kinderen blijft slaan valt niet te ontkomen aan een ondertoezichtstelling/uithuisplaatsing, maar hopelijk leidt een schuldenregeling en het op orde brengen van het huis tot de rust die nodig is op de vicieuze cirkel van strijd te doorbreken.

In de vijfde casus (jongen van 14 die al twee jaar niet meer naar school gaat en daarover met geen enkele professional wil praten) is de suggestie van Etty van Leeuwaarden om een poging te doen om de jongen anoniem in gesprek te laten gaan met de kindertelefoon heel goed. Luisteren naar wat het kind zelf te zeggen heeft is een belangrijk element van effectieve hulp. Te veel kinderen voelen zich nog te weinig gehoord en klappen mede daarom vaak dicht. Een laagdrempelige voorziening als de kindertelefoon kan kinderen helpen om voor zichzelf op te komen. Wellicht dus dat wat gesprekken met de kindertelefoon de jongen weer motiveren om alsnog in gesprek te gaan met een gezinsmanager van jeugdzorg. De eerste vraag zal dan moeten zijn:”wat wil je zelf”? Wellicht dat zijn passie voor skaten een ingang biedt om hem ook weer te motiveren iets aan onderwijs te doen. Als de stap naar regulier onderwijs voor de jongen nog een stap te ver is, dan moet een maatwerkoplossing worden gezocht die past bij zijn unieke situatie in lijn met het advies van de Kinderombudsman over thuiszitters. Inschrijven bij een school en het geld dat die inschrijving de school oplevert gebruiken voor de financiering van thuisonderwijs op maat met als doel om uiteindelijk wel weer gewoon naar school te gaan. Eerst beweging krijgen bij de jongen en daarna weer naar school in plaats van andersom. Natuurlijk moet er ook met beide ouders gezamenlijk worden gesproken over een meer eenduidige opvoedstijl. Aan hen zal duidelijk moeten worden gemaakt wat zij hun zoon van wie ze beiden zielsveel te houden aandoen wanneer ze niet op één lijn komen.

Tot slot dan natuurlijk de vraag wie de prijs voor een gratis werkstage bij mijn Bureau Jeugdzorg wint. Best lastig, omdat eigenlijk niemand voor alle vijf casussen een acceptabele oplossing heeft geboden. De suggesties van Rina Beers en Juliette Santegoeds komen nog het dichtst in de buurt. Zij zijn dus van harte welkom om een keer mee te lopen in de uitvoeringspraktijk. Maar ook alle andere deelnemers aan breinbrekers zijn van harte welkom om een kijkje te komen nemen, want uit hun reacties blijkt dat er nog een wereld te winnen is in het vergroten van het wederzijdse begrip, in het belang van kinderen in de knel.

Over de uitslag van deze prijsvraag mag worden gecorrespondeerd via de reactiemogelijkheid. Bij voorkeur met lef en dat betekent dus niet anoniem.

Erik Gerritsen