IJzeren lady met sociaal geweten

Jetta Klijnsma was de tweede spreker op het Divosacongres van vorig jaar november. Eerder had de Amsterdamse econoom en hoogleraar arbeidsverhoudingen Paul de Beer de toehoorders op het puntje van hun stoel gekregen met een inktzwarte en tegelijk glasheldere analyse van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de komende jaren. Via een videoverbinding – de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid moet in de Tweede Kamer de AOW-plannen verdedigen – feliciteert ze de sociale dienst van Amersfoort die voor de tweede keer op rij tot de beste van het land is verkozen.

 

Vervolgens betrekt ze alle aanwezigen in een verbale knuffelpartij. ‘Jullie staan voor een moeilijke opgave, maar ik weet zeker dat jullie het allemaal fantástisch zullen doen’, vertrouwt Klijnsma de professionals van de sociale diensten toe. Die moeten wel even wennen aan haar tone of voice na de boodschap van de vorige spreker. Als de staatssecretaris besluit met de woorden ‘Ik wens u ongelóóflijk veel plezier en ongelóóflijk veel succes’, is er hier en daar wat besmuikt gegiechel te horen.

 

‘Sommige soorten publiek vragen om een andere benadering’, zegt Anke van Kampen, oud-wethouder in Den Haag en al jarenlang bevriend met Klijnsma. ‘Ze heeft een wat merkwaardig taalgebruik. “Dierbare dreutels” kon ze ineens in de raad roepen. Ik dacht dan wel eens, Jetta nou niet overdrijven.’ Marjolein de Jong, Haags D66-fractievoorzitter: ‘Alles is hartstikke goed of hartstikke leuk bij haar en dan gaan die duimen weer omhoog. Haar enthousiasme is authentiek, maar die chronische blijheid kan op den duur wel eens gaan irriteren. In eerste instantie komt ze breekbaar over, maar ze is keihard, alleen weet ze het vriendelijk te brengen. Een iron lady in cadeauverpakking, maar ze is geen naar mens.’

 

De Haagse wethouder Henk Kool (PvdA): ‘Jetta weet heel goed wat ze wil. Jaren terug hadden we hier lijsttrekkersverkiezingen voor de gemeenteraad. Marnix Norder was zo’n beetje de enige kandidaat. We gingen er eigenlijk allemaal vanuit dat hij het zou worden. Ik was op vakantie, diep in Frankrijk. Wordt er ineens gebeld. Staat Jetta voor de deur. Ze wilde eens praten. Die jongens in de Haagse PvdA moesten niet denken dat ze onderling wel even konden bedisselen wie er lijsttrekker werd. Ze wilde het zelf gaan doen. En ze won, met minimaal verschil.’

 

De verkiezingen werden een eclatant succes. Kool: ‘Voor het electoraat is ze natuurlijk een enorm knuffeldier. Ze hoeft maar op die tandem te stappen, foto in de krant en het hele volk houdt van haar.’ Bij de collegevorming zorgde Klijnsma ook voor verrassing, zegt Kool. ‘We hadden jarenlang met het CDA én de VVD in het college gezeten. Dat wilden we niet meer. Die waren samen te dominant. Jetta zette ze voor het blok: het was de een of de ander. Dat werd weggehoond. Toen begon ze gesprekken met de SP, GroenLinks en D66, samen goed voor een nipte meerderheid. Binnen twee dagen keerde de VVD op haar schreden terug, bang om buiten de boot te vallen.’

 

Jetta Klijnsma, de van huis uit gereformeerde steenhouwersdochter uit Hoogeveen, was in het begin van haar wethouderschap veel te aardig en te zacht. ‘Ze wilde iedereen te vriend houden’, constateert Anke van Kampen. Pierre Heijnen (PvdA), jarenlang collega-wethouder en thans Tweede Kamerlid, is het daarmee eens, maar voegt eraan toe: ‘In de jaren daarna is ze enorm gegroeid. Ze kan heel vasthoudend zijn.’ Dat bleek wel toen de gemeente Den Haag een plek zocht voor een opvangcentrum voor drugsverslaafden. Die moest in de Schilderswijk komen aan het Van de Vennepark, had Klijnsma bedacht. En die kwam er ook, ondanks woedende reacties van buurtbewoners en bedreigingen via de mail.

 

Marjolein de Jong: ‘Ze heeft dat geharnaste. Als ze iets in haar hoofd heeft, luistert ze niet meer naar anderen. Vrijwel de hele raad was het erover eens dat dat centrum er moest komen, maar aan het Van de Vennepark was net een speelruimte voor kleine kinderen opgeknapt. Een partijgenoot van mij vond in de buurt zeven goede alternatieven, maar Klijnsma wilde er niets van weten.’ De staatssecretaris herinnert zich dat ze toentertijd in de Schilderswijk een buurthuis moest openen. Drommen protesterende buurtbewoners en Klijnsma met haar rollator er midden tussenin. Een moeder wijst naar haar en zegt tegen haar dochter: ‘Deze vrouw moet je leren haten.’ Klijnsma: ‘Dat vond ik wel heel heftig.’

 

Jarenlang combineerde Klijnsma haar wethouderschap met het bestuursvoorzitterschap van de Stichting Korrelatie. Leida van den Berg, directeur van Korrelatie, roemt Klijnsma’s vermogen zich in anderen te verplaatsen, haar diplomatieke optreden en haar enorme werkdrift. ‘Het is bij Jetta niet lullen, maar poetsen.’ Arend Jan Heerma van Voss, in die tijd medebestuurslid van Korrelatie: ‘Ik kende haar niet, maar ik mocht haar meteen. Ze gaf op een vanzelfsprekende manier leiding, maar ze was ook echt geïnteresseerd wat de rest van het gezelschap ervan vond. Daar komt bij dat ze een scherpe kijk heeft op machtsverhoudingen. Ze staat met beide benen in het heden, maar tegelijkertijd straalt ze een aangename ouderwetse sociaal-democratische houding uit, maar wel met een nieuw elan. Dat zie je niet veel meer binnen de PvdA.

 

‘En dat alles met een soort blijmoedigheid, dat je soms dacht: waar haalt ze het vandaan? Want een echt makkelijk leven zal ze toch niet hebben met haar handicap. Maar dat vent ze niet uit.’ ‘Dat ik spastische benen heb, maakt voor mijn functioneren niet uit’, verklaarde Klijnsma vorig jaar maart tegenover Trouw. ‘Maar ik vind het wel fijn als mensen me helpen de trap op te komen. Sommige gehandicapten worden dan woedend, ik vind het wel lief. Jij hebt kromme benen, zei mijn moeder, misschien kom je wel niet aan een man. Dus moet je jezelf kunnen redden. Ze heeft me - en m’n vier zussen trouwens ook - enorm gestimuleerd om te gaan studeren.’

 

Dat werd sociaal-economische geschiedenis in Groningen. Tussen de tentamens door verrichtte ze handen- spandiensten voor de Groningse PvdA-fractie, waar ook Jacques Wallage actief was. Die was intussen Tweede Kamerlid geworden, met haar zus Rineke als medewerker. In de beginjaren tachtig lagen de banen voor net afgestudeerde historici niet voor het oprapen, maar Wallage raadde Klijnsma aan eens te gaan praten met zijn collega André van der Louw. Die zocht een medewerker. Na hun gesprek had hij die gevonden.

 

Bikkelhard

 

Klijnsma’s wethouderschap kwam in 2003 aan een zijden draadje te hangen door het bankroet van een welzijnsstichting. Henk Kool: ‘Het was daar een financiële puinhoop en de politiek relevante vraag was of Jetta daar een betere controle op had moeten houden.’ Marjolein de Jong: ‘Het kostte heel veel moeite om haar duidelijk te maken dat ze moest ingrijpen.’ Beter verging het haar met de portefeuille van cultuur die ze - samen met die van financiën - in haar tweede termijn beheerde, herinnert Van Kampen zich.

 

‘Ze heeft voor een duidelijke omslag in het cultuurbeleid gezorgd. Ze heeft de cultuur naar de wijken gebracht. In het begin werd daar wat lacherig over gedaan, maar het is haar wel gelukt.’ Marjolein de Jong denkt daar anders over: ‘Klijnsma wilde allerlei welzijnsachtige activiteiten bij cultuur betrekken. De maakbare samenleving, dat is haar op het lijf geschreven. Maar uiteindelijk werd het geen succes.’ Ook Henk Kool is niet enthousiast. ‘Van het idee om cultuur met een grote C naar de wijken te brengen is niets terechtgekomen. Dat was niet goed doordacht en heeft voor veel onrust gezorgd binnen de cultuursector.

 

‘Financieel liep het hier wel goed. Jetta had nog wel tien miljoen euro naar IJsland gebracht, maar dat is goed opgelost. Wouter Bos wilde voor alle gedupeerde gemeenten en de provincie Noord-Holland onderhandelen met de IJslanders. Geen individuele acties. Jetta heeft zich van meet af aan achter Bos opgesteld en er alles aan gedaan om de anderen ook zover te krijgen. Bos wilde haar al als staatssecretaris na het vertrek van Aboutaleb en die actie van Jetta heeft zeker niet in haar nadeel gewerkt.’

 

Wethouder Klijnsma stond niet te popelen om het stadhuis te verruilen voor het Binnenhof. ‘Bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen was ik lijsttrekker en dan moet je tussentijds niet opstappen’, verklaarde ze vorig jaar april tegenover VNG-Magazine. ‘Dat ik het toch heb gedaan, heeft alles met de crisis te maken. Als staatssecretaris van Sociale Zaken ga je over de onderkant van de arbeidsmarkt, de mensen die altijd de eerste klappen krijgen. Ik ben geen knip voor de neus waard als ik niet voor die mensen uitruk.’

 

‘Voor de PvdA was het van belang of ze goed met Donner kon opschieten’, zegt Pierre Heijnen. ‘Die is op een zaterdagmorgen bij haar op de koffie geweest en dat klikte meteen.’ ‘Donner bedenkt het en Klijnsma brengt het’, stelt SP-Tweede Kamerlid Paul Ulenbelt vast. Hij wijst op de behandeling, vorig jaar november, van het wetsvoorstel om de AOW-partnertoeslag met ingang van 2011 af te schaffen voor gepensioneerden met een partner jonger dan 55 jaar.

 

Ulenbelt: ‘Word je 65, heb je een klein pensioen en een niet-werkende partner, dan heb je recht op een toeslag. Zo’n zeshonderd euro per maand. Vaak gaat het om tientallen procenten van het gezinsinkomen, terwijl die mensen zich daar helemaal niet op hebben kunnen voorbereiden. Dat zijn schrijnende verhalen.’ Ook de coalitie vond het wetsvoorstel te hardvochtig, maar verzachtende voorstellen van zowel het CDA als de PvdA kwamen er bij Klijnsma – voor velen het sociale geweten van het kabinet - niet door. Ulenbelt: ‘Het enige dat ze heeft toegezegd, is binnenkort een brief te sturen naar de Kamer. Ze was bikkelhard.’

 

Sociale peptalk

 

‘Ze heeft veel gevoel voor de positie van gemeenten. Dat zie je niet vaak bij landelijke bestuurders’, zegt de Dordtse wethouder Hans Spigt (PvdA), voorzitter van de VNG-commissie Werk en Inkomen. ‘Zo heeft ze er bij de crisisaanpak van de jeugdwerkloosheid voor gezorgd dat de gemeenten extra geld kregen.’ Maar de Dordtse wethouder constateert ook dat haar enorme drive om met concrete resultaten te komen het soms wint van wat praktisch mogelijk is.

 

‘Dan zit het optimisme waarmee ze de wereld inkijkt haar in de weg. Ze wil graag zelf achter het stuur zitten, maar als staatssecretaris ben je sterk afhankelijk van anderen om resultaten te bereiken. Praktisch ingesteld als ze is, vindt ze dat wel lastig.’ Daarom is Anke van Kampen er ook van overtuigd dat het lokale niveau veel beter bij Klijnsma past. ‘Op regeringsniveau is de afstand tot de mensen om wie het haar gaat veel groter.’ Spigt: ’Ze kan ook behoorlijk geïrriteerd raken over bureaucratische weerstand op het ministerie, al zal ze dat niet zo gauw laten blijken. Jetta is eigenlijk een wethouder in rijksdienst.’

 

‘Dat is precies wat haar kwetsbaar maakt’, reageert Tof Thissen, fractievoorzitter van GroenLinks in de Eerste Kamer en oud-voorzitter van Divosa, de vereniging van managers van sociale diensten. ‘In haar enthousiasme kan ze nog wel eens grenzen overschrijden. Als staatssecretaris gaat ze over de vraag wát er gedaan moet worden, maar hóe dat moet gebeuren, behoort ze aan gemeenten en professionals over te laten. Die moet ze niet voor de voeten lopen.’

 

Als voorbeeld noemt Thissen de Wet investeren in jongeren (Wij). ‘Die wet staat haaks op de decentralisatiegedachte van de Wet werk en bijstand (Wwb). Ze haalt nu de doelgroep van jongeren uit de Wwb, terwijl gemeenten juist zo blij waren van dat doelgroepenbeleid af te zijn. Hier is Klijnsma volgens Thissen over de grens van de gemeentelijke verantwoordelijkheid heengestapt. ‘Dat had eigenlijk niet gemogen. En Donner heeft al de neiging tot centraal regisseren.’ Na een korte stilte: ‘Het is wel een wonderlijk duo.’

 

In de media levert dat nogal eens het beeld op van een strenge Donner met naast zich het sociale geweten in de persoon van Klijnsma. Tijdens het Kamerdebat over de begroting van Sociale Zaken zette Ineke van Gent (GroenLinks) de beide bewindslieden neer als de good cop en de bad cop. Klijnsma mag het sociale geweten lijken, aldus Van Gent, ‘maar dat moet in de praktijk dan nog wel blijken. Met sociale peptalk alleen kom je er niet’, kapittelde zij de staatssecretaris.

 

Eind november van het afgelopen jaar brak Klijnsma een lans voor permanent gesubsidieerde banen voor langdurig werklozen. Een politiek gevoelig onderwerp, want rond het Binnenhof staan de oude Melkertbanen nog steeds in een kwade reuk vanwege de hoge kosten en de geringe doorstroming naar ‘echte’ banen. ‘Ik heb me altijd wezenloos geërgerd aan het idee dat melketiers geen echte banen zouden hebben’, zegt Klijnsma in haar werkkamer op het ministerie. ‘Die mensen deden weer volwaardig mee. Er ligt zo’n vreemd taboe op gesubsidieerde arbeid.’

 

De Amsterdamse econoom Paul de Beer wijst er op dat een klein percentage van de beroepsbevolking niet in staat is voldoende productief te functioneren in een normale baan. De Beer: ‘Het probleem is dat beleidsmakers en politici dat niet willen accepteren’ Klijnsma behoort naar eigen zeggen niet tot die politici:‘Om die mensen te kunnen laten participeren in de samenleving, zullen we hen blijvend moeten subsidiëren.’ Voor Tweede Kamerlid Paul Ulenbelt van de SP is dat niet genoeg: ‘Ik vroeg haar of ze bij de komende bezuinigingen in april de bijstand overeind houdt. Antwoordt ze dat er geen heilige huisjes meer zijn. De bijstand is dus geen heilig huisje meer voor een staatssecretaris die armoede moet bestrijden. Dan zak je voor mij door het ijs.’

 

Ulenbelts partijgenoot en woordvoerder armoedebeleid Sadet Karabulut vindt dat de decentralisatiegedachte van de Wwb onderhand een dogma is geworden, met Klijnsma als vrome gelovige. ‘Ze moet veel meer sturen en minder aan de gemeenten overlaten. Ik ben het ermee eens dat de armoedegelden bij de gemeenten moeten blijven. Die weten wat de beste besteding is. Maar oormerk die gelden dan als je armoedebestrijding zo belangrijk vindt. Momenteel worden er in hoog tempo ID-banen afgebouwd. Ik vroeg Klijnsma wat ze eraan gaat doen om te voorkomen dat de 15 duizend mensen die nu nog zo’n baan hebben straks op straat staan. Dan verwijst ze naar de gemeenten en het bestaande re-integratie-instrumentarium. Verder doet ze niets.’

 

Volgens Hans Kamps – kroonlid van de Sociaal-Economische Raad (SER), ondernemer en opsteller van het PvdA-programma voor de komende Tweede Kamerverkiezingen - is er wel degelijk sprake van een positieve omslag in het beleid sinds het aantreden van Klijnsma. Hij wijst op haar streven om drop-outs weer terug naar school te krijgen en jongeren met een psychische of fysieke handicap of met een gedragsprobleem aan het werk te helpen. Een gigantische opgave in deze crisistijd voor wie bedenkt dat het een groep van minimaal tweehonderdduizend mensen betreft die volgens een recente studie van de SER jaarlijks met bijna acht procent toeneemt.

 

Ook vanuit het bedrijfsleven komt waardering voor de staatssecretaris. MKB-voorzitter Loek Hermans ging samen met een groep Rotterdamse ondernemers in de herfst bij Klijnsma langs met een onconventioneel plan om werklozen te herscholen, zo liet hij aan NRC Handelsblad weten. Na het gesprek typeerden de ondernemers haar als iemand die zich niet achter regels verschuilt en bereid is een onorthodoxe weg in te slaan. Maar Paul Ulenbelt wil daden zien: ‘Jetta Klijnsma weet snaren te raken waarvan velen dachten dat ze binnen de sociaal-democratie niet meer te horen waren, maar als je goed luistert is het vaag en flinterdun en kun je er alle kanten mee op.’

 

CV

 

Jetta Klijnsma (18 maart 1957, Hoogeveen) studeerde sociaaleconomische geschiedenis in Groningen en vervulde van 1982 tot 1998 diverse functies bij de Tweede Kamerfractie van de PvdA. In die tijd doorliep ze ook de Bestuursacademie Zuid- Holland (1986-1990) en was ze PvdA-raadslid in Den Haag (1990-1998). Van 1998 tot eind 2008 was Klijnsma wethouder in Den Haag(welzijn, volksgezondheid, emancipatie en later financiën en cultuur). Sinds eind 2008 is zij staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.