‘Hogere eisen naturalisatie schaden integratie juist’

Een meerderheid van de Tweede Kamer wil de taaleis voor naturalisatie verhogen. Voor een groep nieuwkomers die de inburgering al heeft doorlopen betekent het dat zij mogelijk opnieuw een toets zal moeten doen om Nederlander te kunnen worden. Hoogleraar integratie- en migratiestudies Han Entzinger van Erasmus Universiteit in Rotterdam ziet negatieve gevolgen voor de integratie van nieuwkomers.

Speelt sinds 2018

Het idee om de taaleis die bestaat voor het Nederlanderschap te verhogen van A2-niveau naar B1-niveau bestaat al sinds 2018. Tot nu toe is het niet doorgevoerd, voor een groot deel vanwege de kosten die erbij komen kijken. Zo liet demissionair staatssecretaris Eric van der Burg deze week weten in zijn reactie op een motie van de VVD en mede-indieners BBB, PVV, SGP en NSC, waarin zij opnieuw opriepen tot het doorvoeren van de strengere eis. In het hoofdlijnenakkoord staat de ambitie opnieuw genoemd en dinsdag sprak ook de kamer zich in meerderheid positief uit over het voorstel.

Trajecten

Hoogleraar integratie- en migratiestudies Han Entzinger voorziet verschillende gevolgen van een wijziging van de taaleis voor naturalisatie. Daarbij is het volgens hem belangrijk het onderscheid te maken tussen inburgering en naturalisatie. Bij het reguliere inburgeringstraject volgen nieuwkomers op dit moment al onderwijs tot B1-niveau. Een andere inburgeringsroute, de zogenaamde Zelfstandigheidsroute (Z-route), vraagt een lager taalniveau van immigranten. Het streven is A2, de huidige norm die ervoor staat als iemand ook de Nederlandse nationaliteit wil krijgen, maar er is geen duidelijk taalniveau aan verbonden. Wel moet iemand 600 uur aan taalervaring opdoen.

Bijna een derde

‘De Z-route is bedoeld voor de een groep nieuwkomers voor wie het reguliere inburgeringstraject te veeleisend is. Denk aan mensen die analfabeet zijn, of heel laag opgeleid, of al erg oud.' VluchtelingenWerk Nederland pleit er bijvoorbeeld voor dat de taaleis bij naturalisatie voor 67+ vluchtelingen moet komen te vervallen. 'De gemeente maakt voorafgaande aan de inburgering een inschatting en iedere inburgeraar krijgt vervolgens een Persoonlijk plan Inburgering en Participatie (PIP)’, zegt Entzinger. Recente cijfers van het CBS laten zien dat van de 5.180 inburgeraars in 2022 er 1.565 de Z-route instroomden.

Strenger

Voor naturalisatie na de Z-route is alsnog een examen nodig waarmee de inburgeraar haar kennis van de Nederlandse taal op A2 niveau aantoont. Dat betekent dat voor sommige inburgeraars naturalisatie daardoor nu al te hoog gegrepen is. Dat geldt straks logischerwijs voor een grotere groep. Een andere eis voor naturalisatie, namelijk dat iemand vijf jaar in Nederland moet wonen, wil de nieuwe coalitie ook strenger maken. In het hoofdlijnenakkoord staat dat deze verdubbeld wordt naar tien jaar. De twee maatregelen betekenen fors strengere voorwaarden voor het Nederlanderschap. Dat komt volgens de coalitie de integratie ten goede.

Gevolgen?

‘Ik begrijp de overwegingen achter het verhogen van de taaleis’, zegt Entzinger. ‘Het is natuurlijk goed wanneer nieuwkomers de taal spreken, ook voor hun eigen positie in de maatschappij en op de arbeidsmarkt. Het huidige A2-niveau is echt heel laag, het is maar de vraag of je daarmee uit de voeten kunt. Tegelijkertijd zie ik niet zo snel dat een verhoging van de eis naar B1-niveau veel verschil gaat maken. Dan hebben we het namelijk nog steeds over een basiskennis van de Nederlandse taal. Als je dat met hangen en wurgen aankan, denk ik niet dat je positie op de arbeidsmarkt veel beter wordt. De positieve gevolgen zijn discutabel, terwijl je met deze maatregel wel en flink aantal mensen uitsluit van naturalisatie.’

Waarom is naturalisatie belangrijk?

‘Naturalisatie heeft allerlei voordelen ten opzichte van in Nederland verblijven met een verblijfsvergunning. Je geniet een andere rechtsbescherming en je mag bijvoorbeeld stemmen. Het is een vorm van bestaanszekerheid. Het hebben van de nationaliteit biedt, vooral voor kwetsbare mensen in de samenleving, een bepaalde vorm van bescherming. Daarmee veroorzaakt dit plan, samen met het voornemen de minimale termijn naar tien jaar te verdubbelen, alleen maar meer onzekerheid voor nieuwkomers. Ik denk dat het paradoxaal genoeg daarom zelfs negatieve gevolgen gaat hebben voor de integratie van nieuwkomers. Onderzoek laat zien dat juist bestaanszekerheid heel belangrijk is om jezelf in een nieuw land te ontplooien.’

Raakt ook mensen die al zijn ingeburgerd

VluchtelingenWerk berekende toen de verhoging van de taaleis eerder op de politieke agenda stond dat tussen de 50.000 en 100.000 mensen die nu al in Nederland en ingeburgerd zijn ook problemen zullen krijgen met de naturalisatie. Voor de ingang van de nieuwe Wet inburgering was de taaleis voor inburgering A2. Een grote groep mensen heeft dus nooit aan een hogere taaleis dan dat hoeven voldoen. ‘Ze zijn nu soms al lang ingeburgerd, maar zullen dan alsnog een aanvullende toets moeten doen.’

Tweederangsburger

Volgens Entzinger creëert de regering met een dergelijke maatregel tweederangsburgers: een groep immigranten die in Nederland inburgert, maar nooit de Nederlandse nationaliteit zal verkrijgen. Dat raakt vluchtelingen het hardst, beargumenteert hij. Zij hebben er, anders dan bijvoorbeeld expats en arbeidsmigranten, veel meer baat bij om de Nederlandse nationaliteit te verkrijgen. Uit de CBS-cijfers blijkt ook dat overige migranten vrijwel geen gebruik maken van de Z-route.

Gemeente

Voor de gemeente zullen de nieuwe naturalisatieregels ook ingrijpend zijn. De gemeente speelt niet alleen een rol bij de inburgering van nieuwkomers, waarbij de nieuwe taaleis bijvoorbeeld invloed kan hebben op de advisering wat betreft de leerroutes, maar ook bij naturalisatie heeft de lokale overheid een functie. Dit vooral in de vorm van een advies aan de IND als iemand een naturalisatieaanvraag doet.

Maatwerk

‘Gemeenten zullen waarschijnlijk geconfronteerd gaan worden met aanvragen van personen die zich netjes volgens de regels zijn ingeburgerd, maar formeel niet meer aan de taaleis voldoen. De vraag is hoe je daarmee omgaat. Ik denk zelf dat maatwerk geboden is. Het gaat niet om hele grote aantallen. Het moet voor gemeenten te doen zijn om per persoon naar de situatie te kijken. In de motie die nu is aangenomen door de Kamer staat wel een voorbehoud voor mensen met psychische of lichamelijke beperkingen, maar wanneer iemand in de praktijk aan die vrijstellingsgrond voldoet is nog maar de vraag.’