De participatiemaatschappij gemeten

De politiek, en inmiddels half Nederland, heeft de mond vol van de participatiemaatschappij. Mensen moeten meer zelf doen en meer geholpen worden door hun omgeving. De overheid trekt zich terug. Maar wat is participatie? En hoe meet je hoeveel iemand participeert en op welke gebieden? Kan iemand überhaupt wel participeren? Hoe zelfredzaam is iemand? Dat wordt uitermate belangrijk als je daar allerlei ingrijpende consequenties aan verbindt als de hoogte van iemands de uitkering, de soort en mate van hulpverlening, etc.

De GGD Amsterdam heeft in 2010 in samenwerking met de gemeente Rotterdam en diverse partijen uit het veld de Zelfredzaamheid-Matrix (ZRM) ontwikkeld. De ZRM is een instrument om te meten hoe, u raadt het al, zelfredzaam een individu is. De ZRM wordt vooral ingezet bij de groep mensen die in aanmerking wil komen voor een plek in de maatschappelijke opvang en openbare geestelijke gezondheidszorg. Het instrument werkt op zich vrij simpel: er is een aantal domeinen waarop gescoord wordt. Hoe minder zelfredzaam iemand is, hoe lager de score op dat onderdeel. De validatie van de Zelfredzaamheid-Matrix wordt gedaan via onderzoek om zeker te weten dat het instrument wetenschappelijk verantwoord ontwikkeld is én de gewenste resultaten levert.

En het instrument werkt goed. Het instrument werkt zelfs zo goed, dat het op steeds grotere schaal gebruikt wordt. Een te snelle, niet-gecertificeerde, toepassing ligt dan op de loer. We werken hard aan een certificering voor andere groepen (onder andere ouderen en verstandelijk gehandicapten) maar niet elke gemeente, organisatie of beroepsgroep wacht hierop. En dan wordt het lastig. Omdat de uitkomst van de beoordeling een grote invloed heeft op het individu, is het van essentieel belang dat mensen zo objectief en gelijk mogelijk beoordeeld worden. Het maken van een goed werkend instrument levert daarom ook een nieuwe verantwoordelijkheid op, er mogen geen burgers de dupe zijn van een verkeerd gebruik van het instrument. Om de ZRM goed te gebruiken moet je, net als met ieder gereedschap, weten hoe het werkt. Is het drinken van één glas wijn per maand al van invloed op de score op de ZRM? Wat is precies een huishouden? Professionals moeten dus getraind worden voor ze met de ZRM aan de slag gaan.

We willen niet naar een nieuwe vorm van indicatie, niet naar een apart indicatieorgaan. We willen dat verschillende soorten hulpverleners binnen hun eigen werk een onderbouwde inschatting kunnen maken van iemands zelfredzaamheid. Bijvoorbeeld bij verwijzingen naar de wijkteams die overal in het land worden opgezet.

De komende decentralisaties van de jeugdzorg, AWBZ en participatie zullen veel veranderingen brengen. Een goed gebruik van de aanwezige instrumenten is hierbij cruciaal. De ZRM is er een van. Het lijkt me uitermate belangrijk, dat de gemeenten ervoor zorgen dat wordt bewaakt dat de juiste instrumenten op de juiste manier gebruikt worden, dat medewerkers worden getraind en tijd krijgen ervaringen uit te wisselen en te leren van de uitkomsten. Burgers moeten kunnen vertrouwen op een objectieve overheid en niet overgeleverd zijn aan toeval en willekeur.

Paul van der Velpen
Meer columns van Paul van der Velpen leest u hier.