Grote hervorming jeugdzorg onnodig

Probleem is met bestaande sturingsinstrumenten op te lossen

Staatssecretaris Van Ooijen en minister Weerwind willen het stelsel van jeugdzorg hervormen. Hun plannen missen een goede probleemanalyse en onderbouwing. Kiezen gemeenten voor datagestuurd beleid als sturingsinstrument, dan zijn vergaande hervormingen onnodig.

Sla de krant of Binnenlands Bestuur open en het wordt duidelijk: de (zware) jeugdzorg verkeert in crisis. Rechters luiden de noodklok en stellen dat het komt door het structurele tekort aan tijd, geld en gekwalificeerde mensen binnen de jeugdbeschermingsketen.

Gemeenten krijgen financieel en organisatorisch geen grip op jeugdzorg. Jeugdigen die dat nodig hebben, krijgen onvoldoende passende hulp. Medewerkers voelen zich gepasseerd, niet gezien en gewaardeerd. Systeemaanbieders gaan kopje onder, terwijl aanbieders van eenvoudige jeugdhulp ruime winstmarges hebben. Wat is er toch aan de hand? De bewindslieden stellen dat het komt door de doorgeschoten marktwerking, het ontbreken van passende zorg en de niet waargemaakte transformatie.

Beleidsvisies worden te mooie beloften als een goede probleemanalyse ontbreekt. En oplossingen zonder evidence-based positieve uitwerking (of zelfs met bewezen niet-positieve uitwerking) zullen waarschijnlijk niets opleveren – net zoals dat geldt voor jeugdhulp-interventies. Zo stellen de bewindslieden van VWS en Rechtsbescherming in een brief aan de Tweede Kamer bijvoorbeeld dat doorgeschoten marktwerking met open house inkoopmethodiek leidt tot een wildgroei van het aantal aanbieders dat lichte ondersteuning biedt. Die bovendien ‘woekerwinsten’ maken. Onderzoek naar inkoopmethodieken laat zien dat het aantal aanbieders er niet toe doet. Open house aan banden leggen zal dan ook niets opleveren. 'Verkeerde' marktwerking zou leiden tot perverse prikkels en meer jeugdzorg dan nodig, met onnodige administratieve lasten. De geschetste oplossing: meer samenwerken, met extra afstemming en kosten tot gevolg.

De stijging van jeugdzorggebruik zou het mislukken van de transformatie onderstrepen. Terwijl juist het eerder inzetten van lichtere jeugdzorg een van de doelen. Het is een voorbeeld van hoe het gebruik van geaggregeerde cijfers ongeschikt is om te sturen. De gemeente Eindhoven begreep dat en heeft in 2018 een prognosemodel laten opstellen dat onderscheid maakte tussen beïnvloedbare en niet-beïnvloedbare factoren.

Hiermee werden verschillende beleidsscenario’s doorgerekend. Op die manier was er beleids- en sturingsinformatie voorhanden om beleidskeuzes op het gebied van contractmanagement, inkoopstrategie en toegang beter te begrijpen en inzicht te hebben in de begrotingsimplicaties.

De afbakening van jeugdzorg vinden we positief. Als kaderwet biedt de Jeugdwet gemeenten weinig concrete houvast over de in te kopen jeugdhulp-interventies. Meer duidelijkheid draagt bij aan transparantie. Het ontneemt het bestaansrecht van aanbieders die zich op bewezen ineffectieve interventies richten. Wel wijzen we erop dat gemeenten nu ook kunnen afbakenen. We denken dat datagestuurde inkoop en toegang een belangrijke bijdrage kan leveren aan het oplossen van de problemen in de jeugdzorg. Zo kunnen gemeenten én het rijk evidence-based bijsturen. En daar kunnen ze morgen al mee beginnen.

Floris Lazrak, Partner AEBP Onderzoek en Advies
Tim Robbe, Advocaat en Adviseur Sociaal Domein Victor Advocaten
Niels Uenk, Onderzoeker en directeur PPRC