Winst uit arbeidstoeleiding valt niet bij gemeenten

Als mensen met een arbeidsbeperking begeleid worden naar werk, levert dat de maatschappij veel op. Gemeenten dragen de kosten van die begeleiding maar zien slechts een deel van de baten terug. Dat is een reden om het financieringssysteem van de Participatiewet te heroverwegen, concluderen het Centraal Planbureau (CPB) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). 

Brede baten
Iemand die ondanks een arbeidsbeperking toch aan het werk komt, doet namelijk minder vaak een beroep op de geestelijke gezondheidszorg (ggz) en hulp vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), en vertoont ook minder vaak crimineel gedrag. Die drie effecten leveren samen maatschappelijke baten van vijfduizend euro per jaar per persoon op, berekende het CPB en het SCP in de onlangs verschenen publicatie 'De brede baten van werk'. 

Winst valt niet bij gemeente
Het bedrag van vijfduizend euro staat los van de immateriële baten voor de persoon zelf, zoals meer zelfrespect en algeheel welbevinden. Negen op de tien werkenden zijn namelijk tevreden over hun leven, tegenover slechts de helft van de mensen zonder werk. Ook komt het bedrag bovenop de besparingen op uitkeringen, die nog eens 14 duizend euro per persoon per jaar bedragen. Maar in tegenstelling tot besparingen op uitkeringen, komen de baten op het gebied van betere gezondheid en minder criminaliteit niet geheel ten goede van de gemeente. De besparingen voor de ggz vallen in beginsel bij zorgverzekeraars. De winst die voortkomt uit het verlagen van de kans op criminele activiteiten - goed voor drieduizend euro per persoon per jaar - komt terecht bij huishoudens en bij de rijksoverheid vanwege lagere uitgaven aan het justitie- en politieapparaat.

Te hoge prijs
Het onderzoek heeft betrekking op mensen met een arbeidsbeperking, die vroeger onder de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) vielen en nu onder de doelgroep van de Participatiewet vallen. Gemeenten zijn sinds de invoering van die wet verantwoordelijk voor de arbeidstoeleiding van die groep. Het CPB en het SCP concluderen dat gemeenten voor deze taak, vanuit maatschappelijk oogpunt, een te hoge prijs betalen. Hierdoor bestaat het risico dat er minder wordt geïnvesteerd in arbeidstoeleiding dan wat maatschappelijk optimaal is.

Lumpsum
Daarom stellen de onderzoeksbureaus voor om de financiering van de Participatiewet, dat nu volgens een lumpsum-systeem werkt, te laten afhangen van het aantal gerealiseerde banen. Dit zou de prikkel voor gemeenten om te investeren in mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt groter maken. Het SCP kwam in de eindevaluatie van de Participatiewet ook al tot die conclusie. Gemeenten zelf kunnen ondertussen de besparingen op de Wmo ook meenemen in beslissingen over het investeren in arbeidstoeleiding. Ook kunnen gemeenten de baten deels internaliseren door samen te werken met zorgverzekeraars.

Basisbaan
Deze nieuwe publicatie past in een serie recente onderzoeken die kritiek leveren op de Participatiewet in het bijzonder en het Nederlandse arbeidsmarktbeleid in het algemeen. Uit de eindevaluatie van het SCP bleek al eerder dat de mensen die vroeger onder de Wet sociale werkvoorzienig (Wsw) vielen sinds de invoering van de wet minder kans op een baan hebben. En de Sociaal-Economische Raad (SER) concludeerde dat de financiële prikkels van de huidige Participatiewet gemeenten te weinig aansporen om mensen te helpen op de lange termijn. Uit een enquête van vakbond FNV bleek dat veertig procent van de mensen in de Participatiewet zich gekleineerd voelt door de gemeente. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) adviseerde de overheid onlangs om een basisbaan in te voeren: gesubsidieerde arbeid, ook voor mensen die geen uitzicht op een reguliere arbeidsplek hebben. ‘Want werk is zo belangrijk voor mensen dat je ze niet kan afschepen met een uitkering’, vatte onderzoeker Robert Went samen.