Doorbraak thuiszitters, deel 3

Enige tijd geleden deed ik in mijn column een oproep om casussen aan te leveren in het kader van het realiseren van een doorbraak met betrekking tot thuiszittersproblematiek. Dat heeft geleid tot enige tientallen reacties op basis waarvan ik inzicht kreeg in wat er precies speelt.

In een daaropvolgende column enige weken geleden besteedde ik aandacht aan de problematiek van kinderen die thuiszitten terwijl ze gewoon in staat zijn op een reguliere of speciale school onderwijs te genieten. Maar mijn oproep had betrekking op die kinderen waarvan objectief duidelijk is dat ze niet (volledig) op school (meer) kunnen functioneren door extreem ingewikkelde persoonlijke problematiek. Op kinderen voor wie een vorm van (gedeeltelijk) onderwijs thuis de enige manier is om onderwijs te genieten. Een vorm van onderwijs waarvan velen veronderstellen dat die door staatssecretaris Dekker onmogelijk wordt gemaakt. In deze column doe ik verslag van mijn bevindingen op basis van de vele reacties die ik op mijn oproep heb mogen ontvangen en pogingen om een bijdrage te leveren aan het oplossen van een deel van de casussen.

Een ding is volstrekt duidelijk. Er zitten gewoon kinderen thuis, terwijl ze wel willen leren, maar dat aantoonbaar niet (volledig) op school (meer) kunnen. Vaak mede na verschillende mislukte pogingen om onderwijs op school te realiseren, waardoor deze kinderen nog een extra trauma hebben opgelopen. Lees bijvoorbeeld dit rapport

We vinden ze veelal niet in de officiële registraties terug, omdat ze ontheven zijn van de leerplicht. Ouders worden hiertoe gedwongen om in aanmerking te komen voor AWBZ-begeleiding en om geen gedoe te krijgen met leerplicht, Raad voor de Kinderbescherming, kinderrechter en Bureau Jeugdzorg. Het kafkaëske van die ontheffing is, dat feitelijk sprake is van een officiële erkenning van overheidswege dat het kind in kwestie niet in staat is om onderwijs te krijgen op school, terwijl het tegelijkertijd geen recht meer kan doen gelden op de financiering van andere vormen van onderwijs. De daarvoor in de plaats komende AWBZ financiering is veelal niet voldoende om onderwijs op maat thuis te financieren. Ouders die dat zelf kunnen betalen regelen dan vaak een vorm van particulier onderwijs thuis. Kinderen van ouders die niet over voldoende financiële middelen beschikken blijven verstoken van goed onderwijs.

In een deel van de casussen die aan mij werden voorgelegd, kwam ik het probleem tegen dat ouders werden gedwongen ontheffing van de leerplicht aan te vragen om in aanmerking te komen voor AWBZ begeleiding. In deze zaken werd ten onrechte geen gebruik gemaakt van de wel degelijk bestaande mogelijkheid om een uitzondering te maken. Ik wil hier maar niet te veel woorden meer aan vuil maken, omdat aan deze situatie per 1-1-2015 een einde komt. Tenminste als gemeenten zo slim zijn om deze blijkbaar in de uitvoering veel voorkomende regel (die nergens wettelijk hard wordt voorgeschreven!) niet in hun jeugdhulpverordening te laten terugkomen.

Maar daarmee zijn we er nog niet. Het thuiszittersprobleem kan alleen definitief opgelost worden als onderwijs op maat (thuis of op afstand in gespecialiseerde particuliere initiatieven) mogelijk wordt gemaakt. Daarvoor is het nodig dat scholen bereid zijn het kind in kwestie op school in te schrijven en het onderwijs thuis/op afstand, onder hun verantwoording, begeleiding en financiering, te beschouwen als passend onderwijs. In combinatie met via de gemeente gefinancierde begeleiding vanuit jeugdhulp is zo een prima maatwerkoplossing mogelijk voor deze toch al kwetsbare kinderen en vaak overbelaste ouders, die het niet verdienen om weg te zaken in een bureaucratisch moeras.

En dat wordt het spannend. Want kan dit nu wel gewoon binnen de bestaande regelgeving of niet. Ja zegt de Werkgroep Maatwerk van de coöperatie i.o. “Ouderkracht voor het kind” en zij onderbouwt dat in dit rapport..

 
'Nee', zeggen veel scholen die zich daarbij beroepen op regelgeving vanuit het ministerie van OCW die dit onmogelijk zou maken. Geld ontvangen voor kinderen die niet op school onderwijs genieten zou niet mogen en als financieel onrechtmatig worden beschouwd. Voor zover ik nu kan overzien klopt dit argument niet. De Inspectie maakt nu met de zogenaamde “Miep ziek” contracten ook al uitzonderingen, al gaat het dit slechts om enkele gevallen per jaar, wat niet in verhouding staat tot het totaal aantal van naar schatting 15.000 thuiszitters. Er moet dan aan de hand van verklaringen van onafhankelijke professionals aangetoond worden dat onderwijs op school niet haalbaar is voor de kinderen in kwestie, terwijl de kinderen wel leerbaar zijn. Het is daarnaast zo dat staatssecretaris Dekker in algemene zin weinig enthousiasme lijkt uit te stralen ten aanzien van het bieden van maatwerk, wegens het risico op misbruik en hellend vlak.

Een ook veel gehoord argument vanuit scholen is dat thuisonderwijs in Nederland verboden is. Dat is inderdaad zo en dat wordt ook regelmatig door staatssecretaris Dekker publiekelijk benadrukt. Afgezien dan van de mogelijkheid om op basis van levensbeschouwelijke gronden een uitzondering te krijgen, maar die uitzonderingsgrond is aan zeer strenge eisen gebonden. Maar ik heb tijdens mijn naspeuringen de indruk gekregen dat dit principiële verbod nog al eens wordt verward met de situatie waarin op praktische gronden onderwijs thuis de enige optie is voor een kind om toch nog onderwijs te krijgen.

Of is wellicht sprake van misbruik van dit argument om als alibi te fungeren om als school niet de extra moeite te hoeven doen om onderwijs thuis/op afstand mogelijk te maken? Speelt wellicht hiernaast ook een rol dat scholen steeds harder worden afgerekend op leerrendement, terwijl het faciliteren van onderwijs thuis voor complexe kinderen dit rendement negatief beïnvloedt? Feit is dat ik veel situaties ben tegengekomen waarin, in strijd met de wettelijke verplichting in het kader van passend onderwijs, de “school van aanmelding” weigert het kind in te schrijven dan wel de verantwoordelijkheid te nemen om passend onderwijs elders te realiseren. Ook komt het voor dat scholen kinderen die thuiszitten zonder overleg met ouders uitschrijven.

Ik ben veel situaties tegengekomen waarin ouders van het kastje naar de muur werden gestuurd. Door ongetwijfeld in de meeste gevallen goedwillende professionals die niet de ruimte nemen/krijgen om de eigen “kokerlogica” te ontstijgen. Een legitieme kokerlogica die prima werkt voor veruit de meeste leerlingen, maar schrijnend tekortschiet als het gaat om het bieden van noodzakelijk maatwerk. Met als gevolg toenemende, begrijpelijke, boosheid van ouders jegens de instanties, die kun kansen op een begripvolle behandeling vanuit scholen, leerplicht en jeugdzorg deed afnemen, omdat ze ten onrechte werden weggezet als eigenwijze, lastige en zelfs agressieve ouders. Een negatieve spiraal van toenemende strijd leidde er dan toe dat “de bedoeling” (kind krijgt weer onderwijs) steeds verder uit het zicht verdween.

Alles overziend is mijn stelling met de kennis van nu, dat er geen wettelijke en financiële belemmeringen zijn om het vereiste maatwerk te leveren. In essentie door in situaties waarin door onafhankelijke professionals is vastgesteld dat onderwijs op school niet haalbaar is, onderwijs thuis/op afstand toe te staan. Financieel mogelijk gemaakt door een combinatie van financiering vanuit het onderwijsbudget van de school die de leerling in kwestie gewoon inschrijft met financiering vanuit het jeugdhulpbudget vanuit de gemeente. Aan particuliere initiatieven van onderop (door betrokken ouders of maatschappelijk verantwoorde ondernemers) die in passend aanbod kunnen voorzien is er geen gebrek, zo is mij gebleken. Het feit dat de wel degelijk bestaande ruimte nauwelijks wordt benut is wat mij betreft een kwestie van handelingsverlegenheid van goede mensen in een slecht systeem. Het is aan de schoolbesturen en gemeentebesturen om deze handelingsverlegenheid te doorbreken.
 

Voor zover de schoolbesturen hier niet alsnog hun verantwoordelijkheid nemen, is er mijns inziens een belangrijke regierol weggelegd voor de gemeenten die vanaf 1-1-2015 integraal verantwoordelijk worden voor de jeugdhulp. In mijn volgende (vierde) column over doorbraak thuiszitters zal ik daarvoor een aantal handreikingen doen.

 
Erik Gerritsen